گنجینه آداب و رسوم سرزمین اسطوره‌ها متاثر ازمحدودیت های کرونا/تغییر سنت رمضان خوانی؛ آیین دیرینه همدلی مردم سیستان و بلوچستان

به گزارش عصرهامون، رمضان؛ ماه میهمانی خدا، عبادت و شوق اطاعت و ماه دل دادگی فرا رسیده است، هر سال با آمدن این ماه در هر محله‌ای محفل انسی برپا و صوت قرآن شنیده می‌شود، غروب‌ها سفره افطار پهن و سحرها صدای مناجات طنین‌انداز می شود، سیستان و بلوچستانی ها از روزها قبل به استقبال ماه رمضان می روند، به طوری که در سراسر این خطه جوشش مردم در غبار‌روبی مساجد‌، ادای نذری و حضور بر مزار اموات مشهور است.

زیبایی ماه رمضان و گشوده بودن در‌های رحمت الهی در این ماه عزیز را مردان، زنان، جوانان و کودکان سیستانی وبلوچستانی بهتر حس می‌کنند، زمانی که شاهد برگزاری آیین عود پاشی در بلوچستان و رمضان خوانی در سیستان هستند، آیین‌هایی چند صد ساله که پدران این خطه بنا بر اعتقاد راسخ خود آن را انجام داده و به نسل‌های بعدی سپرده اند و نسل جدید نیز با عشق به رب العالمین ادامه دهنده راه پیشینیان خود هستند.

آری، همان گونه که تاریخ سیستان و بلوچستان؛ سرزمین اسطوره‌ها و داستان‌های شاهنامه، دیار پهلوانان و عیاران، سرزمین ناشناخته‌ها و گنج‌های پنهان سرشار از آیین ها و آداب و رسوم مختلفی است که بر اساس کتیبه های به دست آمده در اکتشافات و روایت های انتقال یافته، نسل به نسل حفظ شده است، ماه رمضان نیز در این خطه آداب و رسوم خاص خود را دارد، آیین هایی به قدمت یک تاریخ، چراکه مردم این منطقه در صدر اسلام به دلیل برخورداری از رصد‌ خانه با رصد ستاره ها به راحتی از حلول ماه مبارک‌ رمضان با خبر می شدند و یک ماه را روزه داری می کردند.

اما این آداب امسال، به اقتضای شرایط حاکم بر ایران و جهان دست خوش تغییراتی شده است، با توجه به که این روزها به دلیل شیوع کرونا، هنوز رعایت فاصله گذاری اجتماعی، پروتکل های بهداشتی و پرهیز از ترددهای غیر ضروری صدر نشین خبرهاست و همه مسئولان بهداشتی بر آن تاکید می کنند، امسال رمضان متفاوتی را در این خطه نیز تجربه می کنیم.

امسال در ماه مهمانی خدا، مناجات های انفرادی جای جمع خوانی ها را  گرفته و سفره های افطاری هم به کوچک و خانوادگی تقلیل پیدا کرده است و مساجد جای خود را به خانه ها داده و نماز جماعت به صورت خانوادگی برپا می شود.

 در همین خصوص با محمدعلی ابراهیمی، رئیس گروه تبلیغات و گرشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان گفت و گویی انجام شده است که تقدیم مخاطبان می شود.
 

برخورداری از تمدنی دیرینه

ابراهیمی گفت: در سیستان و بلوچستان با توجه به برخورداری از تمدن و فرهنگی کهن و دیرینه، خرده فرهنگ های متنوعی وجود دارد که هر کدام در شکل دادن فرهنگ سیستانی و بلوچستانی و فرهنگ ایرانی نقش بسزایی داشته است.

به گفته وی، از جمله این خرده فرهنگ ها می توان به موضوع مذهب و دینداری اشاره کرد که از هزاره های سوم و چهارم قبل از میلاد شواهد باستان شناسی در سایت های شاخص استان مانند شهر سوخته، اسپیدژ و بمپور نشان می دهد که نوعی یکتا پرستی و پرستش در میان مردمان این منطقه جاری بوده و اعتقاد به معاد داشته اند.

این کارشناس مردم شناسی افزود: در دوره تاریخی، حماسی و اسطوره ای سیستان و بلوچستان هم شریعت های مختلفی وجود دارد که نشان می دهد مردم این خطه در دین و مذهب نیز تاریخ ساز بوده اند.

ابراهیمی اضافه کرد: با ورود اسلام نیز مشاهده می کنیم که مردم این خطه پیرو پیامبر مکرم اسلام (ص) بوده اند ولایتمداری در دل و جان آن ها ریشه داشته که قیامشان به خون خواهی امام حسین (ع) مصداق این مهم است، اولین قرآنی که به گویش محلی نگاشته شده و به قرآن قدس معروف است نیز از همین منطقه بوده که اکنون در موزه آستان قدس رضوی قرار دارد.

وی گفت: در قالب میراث مذهبی سیستان و بلوچستان آیین ها و مناسک گذار در مناسبت های مذهبی انجام می شود مانند ماه رمضان که در این خطه خرده فرهنگ های زیادی دارد، بخشی از این فرهنگ ها به دوره قبل از ماه رمضان برمی گردد که شاید در اکثر نقاط کشور یکسان باشد و آن نظافت، غبارروبی و آماده کردن جسم و جان و مکان و زمان برای رفتن به پیشواز رمضان است.
 

بهره مندی از علم ستاره شناسی

رئیس گروه تبلیغات و گرشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اضافه با اشاره به گاهشماری، تقویم محلی و مشخص کردن زمان ماه رمضان در سیستان و بلوچستان تصریح کرد: در گذشته که امکانات و تکنولوژی وجود نداشت مردمان این دیار با ستاره شناسی تاریخ و زمان را مشخص می کردند و تقویم محلی خاص خودشان را داشتند.

ابراهیمی ادامه داد: با توجه به این که شغل اکثر مردم دامداری، کشاورزی و صید و صیادی بود، گاهشماری و تقویمشان برای مشخص کردن مناسبت های مختلف برگرفته از شغل آن ها بوده است، به عنوان مثال بر اساس برداشت خرما یا کشت و داشت گندم تاریخ مشخص می شد و بر اساس آن مناسبت های مذهبی و زمان فرارسیدن ماه رمضان را اعلام می کردند.

وی با اشاره به نحوه آگاه کردن مردم در خصوص فرا رسیدن ماه رمضان بیان کرد: در بلوچستان افرادی که تیزبین تر بودند هنگام غروب ماه را رصد می کردند و از فرا رسیدن ماه مبارک مطلع می شدند، یا سحرها با مشاهده ستاره ها، بر بلندی ها و معابر می رفتند و به مردم خبر می دادند که رمضان فرا رسیده، سحر است و باید بیدار شوند.

این کارشناس مردم شناسی اضافه کرد: در سیستان هم سفید ریش روستا به بلندای مساجد می رفت و یک نفر همراه او با  نواختن دهل آغاز سحر و ماه رمضان را به همگان خبر می داد، یا با مشعلی در دست در بین میادین، کوچه ها و معابر با چاوشی کردن فرا رسیدن ماه رمضان را به همه اطلاع می دادند.
 

ارزوکه؛ نماد همدلی بانوان

ابراهیمی افزود: در سحر هم بر اساس علم ستاره شناسی سحرخوانی می کردند، چراکه در سیستان رصدخانه در دهانه غلامان یا کوه خواجه وجود داشت، بعد از آگاه کردن مردم بانوان در ایام مختلف گرد هم می آمدند و با همدلی و همیاری خوراکی ها، غذاها، شیرینی ها و نان ماه رمضان را آماده می کردند که این آیین به آرزوکه معروف بود.

وی با بیان این که در بلوچستان هم گوشت و غذاهای مرتبط با رمضان از قبل آماده می شد، گفت: در سیستان یکی از آیین های مرسوم که به طور معمول از دهه دوم ماه رمضان آغاز می شود، به رمضان خوانی معروف است، آیینی که قدمت تاریخی و طولانی دارد.

رئیس گروه تبلیغات و گرشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اضافه کرد: در سیستان و بلوچستان مردم با اتحاد و همدلی بسیاری از فعالیت ها را انجام می دادند و در ماه رمضان هم به کمک هم می رفتند که آیین رمضان خوانی هم بر اساس همین نیت بوده است.

ابراهیمی تصریح کرد: در این مراسم به طور معمول ریش سفید روستا جلودار بود و یک نفر به عنوان جلی کش با حمل کیسه و همراهی تعدادی از جوانان در کوچه ها و به خانه های مردم روزه دار می رفتند و ابیات و اشعاری که محتوای آن تشکر از باری تعالی، دعوت به روزه گرفتن و مسائل اجتماعی بود را قرائت و مردم هم بر اساس توان کمک می کردند.

وی با بیان این که آرد، گندم و پول از جمله این کمک ها بود و برخی هم به منظور ایجاد شور و شادمانی کاسه ای آب می ریختند، ادامه داد: کمک های جمع آوری شده بین یتیمان، مستمندان و خانواده هایی که لحاظ مادی وضعیت مناسبی نداشتند، توزیع می شد.
 

 

سوچکی؛ خوشبو کننده مساجد

به گفته این کارشناس، در بلوچستان هم به مردم دوشادوش هم بودند، بانوان بعد از نظافت مساجد ماده خوشبویی به نام سوچکی و عود را روشن می کردند که به نوبه خود آگاهی دادن از ماه رمضان بود، دید و بازدید از مساکین، عیادت بیماران و برگزاری جماعت تبلیغ به منظور آموزش احکام شرعی، مسائل دینی و قرآن از دیگر برنامه ها بود.

ابراهیمی با اشاره به رسم افطاری دادن اذعان کرد: خانواده های سیستان و بلوچستانی به مساجد می رفتند و هر کدام بر اساس توان خوراکی هایی را همراه خود می بردند و دور هم می خوردند یا روستاییان و آشنایان را برای افطاری دادن دعوت می کردند.

وی گفت: رسم دیگر کاسه آرک و برک نیز که در ایام مختلف جاری بود، در ماه رمضان نمود بیشتری داشت، به این ترتیب که غذاهای محلی طبخ و بین هفت همسایه توزیع می شد و همسایه ها هم بر اساس توان خوراکی هایی را به عنوان تحفه در کاسه می گذاشتند.

این کارشناس مردم شناسی بیان کرد: در ماه رمضان مراسم شب های قدر هم در سیستان و بلوچستان پر شور برگزار می شود، برخی به اعتکاف می روند و عده ای هم در مساجد جمع می شوند و مراسم عزاداری و مذهبی برگزار می کنند.

نماز تراویح

ابراهیمی بیان کرد: در بلوچستان نماز 20 رکعتی تراویح برگزار می شد که می توان مصادیقی از آن را در مساجد دید، در روزهای پایانی رمضان هم در بلوچستان فردی که هر شب بر بلندای مسجد شعرخوانی می کرد اشعاری را با افسوس در ودای ماه مبارک می خواند تا مردم را آگاه کند ماه رمضان به پایان رسیده است.
 

وی خاطرنشان کرد: عید فطر هم جزو اعیاد رسمی مردم این استان است، آن ها سه روز مردم عید می گیرند، بهترین لباس را می پوشند، شیرینیجات آماده و در این ایام سعی می کنند با موسیقی و شادی عید را تبریک بگویند و از خداوند شکرگزاری کنند.

به گفته رئیس گروه تبلیغات و گرشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، طبق شرایطی که کرونا به جامعه جهانی و ایرانی و هم استانی ها وارد کرده است، بخش اعظمی از این مناسک ها، مراسم ها و آدابی که هر سال در این استان برگزار می شد تحت شعاع قرار گرفته است.

ابراهیمی تصریح کرد: در ماه مبارک رمضان امسال بیشتر مراسم هایی که نیاز به اجتماع دارد از جمله نماز تراویح، رمضان خوانی و افطاری دادن که لازمه آن اجتماع بوده، تحت شعاع قرار گرفته است و طبق توصیه های بهداشتی مسئولان، مردم هنوز هم باید از اجتماعات پر خطر خودداری و سعی کنند از منازل خود را و با کمترین جمعیت ها این مراسم را انجام دهند.

وی با تاکید بر حفظ شرایط بهداشتی و اصولی که متولیان تعیین کرده اند در برگزاری مراسم رمضان گفت: در شب های قدر مردم استان هر سال مراسم شب زنده داری و اعتکاف را برگزار می کردند که با توجه به این که از اجتماعات بالای 10 نفر منع شده ایم این مراسم نیز تحت تاثیر قرار می گیرد و بهتر است که از برگزاری آن خودداری کنیم.

انتهای پیام/