استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرق ایران با مساحتی حدود ۱۸۷ هزار و ۵۰۲ کیلومتر مربع، بیش از ۱۱ درصد از وسعت کشور را به خود اختصاص داده که از این لحاظ به عنوان پهناورترین استان ایران به شمار می آید. این استان، از شرق با کشورهای پاکستان و افغانستان، از جنوب با دریای عمان، از شمال و شمال غرب با استان خراسان و از غرب با استان های کرمان و هرمزگان همجوار است. بد نیست اضافه کنیم که مرز مشترک استان سیستان و بلوچستان با کشور پاکستان ۹۰۰ کیلومتر، با کشور افغانستان ۳۰۰ کیلومتر و با دریای عمان به طور تقریبی ۲۷۰ کیلومتر است. مرکز استان، شهر زهدان است. استان سيستان وبلوچستان طبق سر شماري سال 1390 جمعيت بالغ 327/534/2 ميليون نفر می باشد اکثر جمعیت این استان را مسلمانان تشکیل داده اند. مردم مسلمان ساکن در این منطقه عده ای مذهب شیعه اثنی عشری بوده و بقیه آنها سنی حنفی مذهب هستند. ساکنین منطقه سیستان و بخشی از جمعیت شهرستان زاهدان اهل تشیع بود و منطقه بلوچستان اکثراٌ سنی مذهبند. از دیر باز مردم این منطقه علیرغم تفاوتهای مذهبی و قومی که با یکدیگر داشته اند، با صلح و صفا و صمیمیت در کنار یکدیگر روزگار گذرانیده اند و این تفاهم و همزیستی مسالمت آمیز هموارده ادامه دارد.
جمعیت کل استان:در سال 1391 جمعیت استان سیستان و بلوچستان 2534327 نفر
جمعیت مرد استان: 1268748
جمعیت زن استان: 1265579
مساحت: 187502 کیلومتر مربع معادل4/11 درصد از مساحت کل کشور
تقسیمات استانی : 14 شهرستان، 37 شهر، 40 بخش، 102 دهستان، 9236 آبادی
شهرستان های تابعه: زاهدان، زابل، زابلی، خاش، نیکشهر، سراوان، ایرانشهر، کنارک، چابهار، زهک، سیب و سوران، سرباز، هیرمند، دلگان
استان های همجوار: خراسان جنوبی، کرمان، هرمزگان
کشورهای همجوار: 1100 کیلومتر مرز مشترک با کشور های پاکستان و افغانستان
مرکز استان: شهرستان زاهدان با جمعیتی حدود 660575 نفر
جمعیت مرد زاهدان: 333318
جمعیت زن زاهدان: 327257
تعداد دانشگاه های استان: 38 دانشگاه
تعداد دانشگاه ها به تفکیک شهرستان :
زاهدان: 14 دانشگاه( دانشگاه سیستان و بلوچستان- آزاد- علوم پزشکی- تربیت معلم شهید مطهری- تربیت معلم رسالت- علوم قرآنی- پیام نور-جامع علمی و کاربردی- مرکز آموزش عالی پرتو- مرکز آموزش عالی هاتف- مرکز آموزش عالی تفتان-آموزشکده فنی پسران 1و2 – آموزشکده فنی دختران 1)
زابل: 6 دانشگاه ( دانشگاه زابل- آزاد- پیام نور- علوم پزشکی- جامع علمی کاربردی- آموزشکده فنی پسران)
ایرانشهر: 3 دانشگاه ( پیام نور- آزاد- ولایت)
بمپور: 1 دانشگاه(جامع علمی کاربردی)
چابهار: 5 دانشگاه ( پیام نور- جامع علمی کاربردی- دریانوردی – آزاد- بین المللی)
خاش: 2 دانشگاه(آزاد- پیام نور)
راسک: 1 دانشگاه ( پیام نور)
زهک: 2 دانشگاه (آزاد- پیام نور)
سراوان: 2 دانشگاه (آزاد- پیام نور)
نیکشهر : 2 دانشگاه (آزاد- پیام نور)
طبق آمار جمیعتی سال 85 ( 2027087) میزان تحصیلکرده های استان 1378547 نفر بوده است که هنوز آمار دقیق سال 90 اعلام نشده است.
نوع اقلیم آب و هوایی استان سیستان و بلوچستان:
زاهدان: نوع اقلیم نیمه خشک، معتدل گرم
زابل: نوع اقلیم گرم و خشک
زهک: نوع اقلیم گرم و خشک
خاش: نوع اقلیم نیمه خشک و معتدل گرم
سراوان: نوع اقلیم نیمه خشک و معتدل گرم
ایرانشهر: نوع اقلیم گرم و خشک
دلگان: نوع اقلیم گرم و خشک
نیکشهر: نوع اقلیم گرم و خشک بیابانی
راسک: نوع اقلیم گرم و خشک
سرباز: نوع اقلیم گرم و خشک
چابهار: نوع اقلیم گرم و خشک ساحلی
کنارک: نوع اقلیم گرم و خشک ساحلی
زابلی: نوع اقلیم نیمه خشک و معتدل گرم
سیب و سوران: نوع اقلیم نیمه خشک و معتدل گرم
موقعیت جغرافیایی
استان سیستان و بلوچستان از دو ناحیه «سیستان» و «بلوچستان» تشکیل شده که از نظر طبیعی با یکدیگر متفاوت هستند:
دشت سیستان یکی از دشت های داخلی فلات ایران است که به طور متوسط ۴۷۵ تا ۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و از آبرفت های دلتای قدیمی و فعلی رودخانه هیرمند و سیلاب های اطراف آن پوشیده شده است. این سرزمین در جلگه ای پست و هموار در منتهی الیه مرز شرقی ایران قرار دارد. این دشت از بقایای دریاهای دوران سوم زمین شناسی است و بر اثر حرکات کوه زایی به صورت چاله درآمده است. از مهم ترین کوه های این منطقه می توان به «پلنگ کوه» مشرف به دشت سیستان، «کوه خواجه» در حاشیه دریاچه هامون و غرب زابل اشاره کرد.
و اما ناحیه بلوچستان قسمت جنوبی استان را شامل می شود و منطقه وسیع کوهستانی است که با توجه به مجاورت با دریای عمان و وزش بادهای موسمی دارای آب و هوای متفاوتی است. بارش کم نزولات جوی و عدم وجود منابع برفی کوهستانی باعث شده بیشتر رودخانه های این منطقه فصلی و موقتی باشد و در بخش وسیعی از استان، منابع محدود آب های زیر زمینی تنها امکانات تامین آب محسوب می شود.
ارتفاعات سیستان و بلوچستان به دوران دوم و سوم زمین شناسی تعلق دارد و سنگ های آن اغلب آهکی و گچی است. این ارتفاعات دنباله رشته کوه های مرکزی هستند که از « الوند » شروع شده و به موازات رشته کوه های زاگرس امتداد یافته و به بلوچستان ختم می شود و شامل ناهمواری های شرق چاله لوت و ارتفاعات دیواره شرقی و جنوبی چاله جازموریان است .مهمترین ارتفاعات این منطقه عبارتند از: کوه تفتان، کوه بزمان، کوه بیرک، بم پشت، کوه سلیمان، کوه ملک سیاه، سلسه جبال پیر شوران .
رودخانه های مهم استان سیستان و بلوچستان نیز مانند مناطق کوهستانیش در دو ناحیه سیستان و بلوچستان به علت موقعیت اقلیمی به صورت دائمی و فصلی متفاوت است. از مهمترین رودخانه های دائمی ناحیه سیستان می توان به رودخانه هیرمند اشاره کرد که از کوه های هندوکش و ارتفاعات بابا یغما در غرب کابل – افغانستان سرچشمه گرفته و پس از طی مسافت ۱،۰۵۰ کیلومتر وارد خاک ایران می شود و در نقطه مرزی به دوشاخه تقسیم می شود که یک شاخه آن درامتداد مرز جریان دارد و بعد از گذر از دشت سیستان به دریاچه هامون متصل می شود و شاخه دیگر آن وارد رودخانه سیستان شده و شاخه های متعددی از آن منشعب می شود که عبارتند از سیلک ، نیامک ، نهراب و در آخر به دریاچه هامون می ریزد.
از مهمترین رودخانه های موجود در بلوچستان نیز می توان به بمپور، کاجـو، سرباز، باهو کلات، کهیر یا نیک شهر، ماشکید یا ماشکل، رابچ یا فنوچ، سیانجــان یا تلخ آب، لادیز و گزو را نام برد که از این میان رودخانه های بمپور و کارواندر از مهمترین رودخانه های دایمی این منطقه به شمار می آیند.
به جز رودخانه های جاری در استان سیستان و بلوچستان، سه دریاچه ی مهم کشور نیز در این استان واقع شده که عبارتند از: دریاچه هامون، دریاچه جازموریان و دریاچه هامون ماشکل.
استان سیستان و بلوچستان با توجه به موقعیت جغرافیایی، از یک طرف تحت تاثیر جریان های جوی متعدد مانند؛ جریان بادی شبه قاره هند و به تبع آن باران های موسمی اقیانوس هند قرار دارد و از طرف دیگر تحت تاثیر فشار زیاد عرض های متوسط قرار دارد که گرمای شدید مهم ترین پدیده مشهود اقلیمی آن است. از دیگر وضعیت های آب و هوایی می توان به وزش بادهای شدید موسمی، طوفان شن، رگبارهای سیل آسا، رطوبت زیاد و مه صبحگاهی اشاره کرد. از نظر طبقه بندی اقلیمی، استان دارای آب و هوای متفاوتی در مناطق مختلف است و چنین می توان گفت که در مناطق ایرانشهر، زابل دارای آب و هوای بیابانی، در ناحیه زاهدان آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی، در مناطق سراوان، خاش، چابهار آب و هوای نیمه بیابانی، در ناحیه کوهستانی بم پشت در جنوب سراوان تا کوه های بشاگرد آب و هوای نیمه بیابانی معتدل، اقلیم شرق ارتفاعات و فلات های مرتفع و کم وسعت میان آن آب و هوای نیمه بیابانی با زمستانی سرد جریان دارد. به طور کلی استان سیستان و بلوچستان در ناحیه آب و هوایی بیابانی و خشک قرار گرفته است.پیشینه تاریخی
سرزمین اساطیری سیستان و بلوچستان از دو ناحیه شمال و جنوب تشکیل شده است. سیستان امروزی که قسمت شمالی استان را شامل می شود در کتاب اوستا، یازدهمین سرزمینی است که اهورامزدا آن را آفرید.نام سیستان از نام اقوام آریایی «سکا» گرفته شده است. سکاها حدود سال ۱۲۸ قبل میلاد این منطقه را به تصرف خود درآورده و درآن ساکن شدند. هردوت در نوشته های خود «مکا یا سیستان و بلوچستان» کنونی را «ساتراپ چهاردهم شاهنشاهی» گسترده هخامنشی عنوان کرده است. همچنین فردوسی، بلوچ ها را جزوی از ارتش کیخسرو شاه ایران نامیده است و در جایی از جنگ بلوچ ها با انوشیروان اشاره می کند. در کتیبه بیستون داریوش اعلام کرده که : «آن وهیزدات که خود را بردیا فرزند کوروش بزرگ می خواند سپاه به رخج - سیستان - فرستاده بود.» بر علیه وی «وان نام پارسی» بنده من شهربان رخج و مردی را سردار آنها کرده بود » در ادامه داریوش می گوید: «بعد از نبرد با بردیای دروغین همه دروغ گویان و شورشیان را شکست دادم و فرمانروای رخج شدم .» درجای دیگر یعنی در کتیبه نقش رستم به نقل از داریوش آورده اند: «به خواست اهورامزدا این است شهرهایی که من جدا از پارس متعلق به ایران کردم. بر آنان حکمرانی کردم . آنچه از من به آنان گفته شد آن را کردند. قانون من است که آنان را نگه داشت: ماد، خوزستان، پارت، هرات، بلخ، سغد، خوارزم، زرنگ، رخج، ث ت گوش، گندار، هند، سکایی های هوم نوش، سکایی های تیز خود، بابل، آشور، عربستان، مصر، ارمنستان، کپد و کیه، سارد، یونان، سکایی های ماورای دریا، سکودر، یونانی های سپر روی سر، لیبی ها، حبشی ها، اهالی مک، کارایی ها». همچنین بنای بیشتر شهرهای سیستان را به پهلوانان اسطوره ای ایران چون زال، سام و رستم نسبت داده اند. زمانی سیستان جزو قلمرو دولت ساسانی به شمار می‌آمد که به دست اردشیر بابکان فتح شد و در سال ۲۳ هـ. ق، مسلمانان عرب این سرزمین را فتح کردند. اولین فرمانروای معروف ایرانی این سرزمین بعد از اسلام، یعقوب لیث صفاری بود . بعد از صفاریان، سامانیان، غزنویان و سلجوقیان نیز هریک، مدتی در این سرزمین فرمان رانده‌اند. سرزمین بلوچستان امروزی که ناحیه جنوبی استان را تشکیل می‌دهد، در قدیمی‌ترین اسناد تاریخی به اسم «مکا» مشهور بوده و در نوشته‌های هرودت، تاریخ نگار یونانی، از آن به عنوان «گدروزیا» یاد شده‌است. به دنبال سقوط هخامنشیان توسط اسکندر مقدونی در سال ۲۳۰ پ- م. وی مسیر بازگشت خود از هند به ایران، شهر «گدروزیا» را انتخاب کرده‌است. پس از ساسانیان توسط اعراب مسلمان، در زمان خلیفه دوم، اکثر مردم این سرزمین بلافاصله به اسلام روی آوردند. از زمان ساسانیان به بعد این سرزمین همواره جزیی از ایران محسوب می‌شد. در سده دوازدهم یک خاندان هندی به نام «راجه گان» بر بلوچستان حکمرانی می کردند. رهبر این خاندان به نام «کامبار» برای جلوگیری از نفوذ و شورش افغان ها پس از نبردی سنگین آنان را شکست داد و توانست قدرتش را در این منطقه افزایش دهد. در زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی، سیستان دوباره تحت حاکمیت ایران قرار گرفت ولی در همین دوره بود که افغان ها شورش کرده و این سرزمین را ویران کردند. در زمان حکومت نادرشاه این سرزمین از سیطره حکومت افغان ها آزاد شد و زمانی که نادرشاه راهی هندوستان شد و به قندهار رسید لشگری را راهی بلوچستان کرد و آنان را با خود همراه کرد و عبداله خانبه اطاعت نادر در آمد. عبداله خان در جنگ با نواب سند به قتل رسید و پسرش حاج محمد خان جانشین وی شد. برادر حاج محمد خان به نام نصیر خان به منظور همراهی لشگر نادرشاه در جنگ با هندوستان رهسپار شد. وی پس از پایان جنگ و به هنگام بازگشت به ایران برادرش را کشت و خود حکومت سیستان را برعهده گرفت.
در سال ۱۲۵۴ هـ. ق، ارتش انگلستان به افغانستان حمله کرد و پس از وارد کردن خسارت ها و تلفات بی شمار بالاخره در سال ۱۲۷۱ هـ. ق، عهد نامه ای بین خان سیستان و دولت انگلیس بسته شد که براساس آن قسمت های بلوچستان پاکستان به نام بلوچستان انگلیس نام گرفت و انگلیس خطوط راه آهن و ساختمان هایی را در آنجا بنا کردند. در قرن نوزدهم با دخالت بریتانیا سیستن و بلوچستان به دو بخش غربی و شرقی تقسیم شد و تا سال ۱۳۰۷ هـ. ش، بلوچستان مانند سایر ایالت‌ها و ولایت‌های کشور حکومت خان خانی داشت اما پس از شکست دوست‌محمدخان بارکزائی قدرت حکومت مرکزی در این خطه تثبیت شد.
اقوام و زبان
به عقیده پژوهشگران پس از مهاجرت اقوام آريايی به ایران، گروهی از آنان از راه خوارزم به سمت بلخ و اطراف آن سرازير شدند و در حدود شرق و شمال شرق ايران کنونی ساکن گشتند. همين گروه بعدها به غرب کشور را به عنوان محل سکونت خود انتخاب کردند. در زمان حکومت هخامنشیان این سرزمین جزو مناطق تحت حکومتی آنان به شمار می آمد. در برخی از کتيبه های داريوش از جمله کتيبه ی بیستون که در آغاز سال ۵۲۰ پ. م، به فرمان وی در صخره ای از کوه بيستون کنده شده از ايالت های ۲۳ گانه ی هخامنشی از جمله ماکا یا بلوچستان نام برده شده است. بدون شک قوم بلوچ از همين اقوام آريايی جدا شده و پس از گذشتن از بخش های شمالی به ناحيه ی جنوب آمده است. بلوچستان نام خود را از طوایف بلوچ که در این ناحیه سکونت دارند، گرفته است. درنتيجه قوم بلوچ، ايرانی نژاد و همانند کرد، لر ، فارس، آذری، تاجيک و غیره شعبه ای از نژاد آريايی ایران هستند. در اين مورد نزديکی زبان بلوچی به زبان باستانی اقوام مادی، مويد اين نظر است. زبان رایج در این استان زبان بلوچی است. این زبان با زبان پهلوی اشکانی و نیز پهلوی اوایل دوره ی ساسانی نزدیک است این زبان به لحاظ شرایط سخت تردد در سده های گذشته و نیز عدم اختلاط با زبان ها و گویش های دیگر اقوام، صورت اصلی کلمه ها بدون دگرگونی مانده است. زبان بلوچی با توجه به ریشه ی بسیاری از واژه ها و سابقه ی برخی از اصطلاح های رایج در زبان فارسی به دو بخش تقسیم می شود: بخش بلوچی شمالی یا سرحدی که بیشتر در نواحی زاهدان، خاش و سیستان متداول است و بخش بلوچی جنوبی که در ایرانشهر، سراوان، سرباز و چابهار رایج است.
موقعیت اجتماعی و اقتصادی
زندگی مردم استان سیستان و بلوچستان به سه صورت روستایی، شهری و عشایری است که از این میان بیشتر جمعیت استان در روستاها زندگی می کنند. کشاورزی بیشتر در میان بلوچ های ساکن رواج دارد و بلوچ های متحرک به فعالیت در بخش دامپروری مشغول هستند. کشاورزی در استان دارای اشکال متعددی است و تنها منبع تامین کننده آب این سرزمین رودخانه هیرمند است. مهم ترین محصول منطقه گندم است که به دو صورت آبی و دیمی صورت می گیرد. بعد از گندم، جو بیشترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده است. از دیگر محصولات زراعی استان می توان به یونجه، توتون، کنجد، محصولات جالیزی و انواع سبزی ها اشاره کرد. بخش دیگری از فعالیت های کشاورزی استان، باغداری است که مهم ترین محصول آن انگور است انار، انجیر، توت و سیب از دیگر محصولات باغداری استان به شمار می رود. بیشتر محصول های باغ بلوچستان در دره های کوهستانی متمرکز هستند و خرما، مرکبات و موز در این ناحیه کاشته می شود. شرایط اقلیمی استان امکان کاشت و پرورش میوهای گرمسیری از جمله انبه، پاپایا یا خربزه درختی، نارگیل، زیتون خوراکی، چیکو ، کائوچو و نیشکر را به وجود آورده است. به طور کلی استان سیستان و بلوچستان از لحاظ تولید میوه های گرمسیری مقام اول، از لحاظ تولید پیاز مقام دوم و از لحاظ تولید خرما مقام سوم و از جهت تولید گیاهان علوفه ای رتبه پنجم را به خود اختصاص داده است. دامداری بیشتر در میان طوایف عشایری بلوچ رواج دارد و کوچ به عنوان پدیده ای اقتصادی در حیات ایلی به منظور جمع آوری خوراک انجام می گیرد که در این منطقه به خرما و شاخ و برگ آن محدود است. با توجه به حاصلخیزی خاک و کشت علوفه امکان توسعه و پرورش گاوشیری و پرواربندی را درمنطقه سیستان میسرساخته است. در بخش پرورش ماهی، پرورش میگو در استان از اهمیت بالایی برخوردار است. در استان سيستان و بلوچستان، بخش صنعت رشد چندانى نيافته است، به طورى که در حال حاضر، مردم اين استان بيشتر کالاهاى مصرفى و صنعتى خود را از ساير استان‌ها يا پاکستان تأمين مى‌کنند. بافت اجتماعى استان، دورافتادگى و در حاشیه قرار گرفتن از مراکز اصلی جمعیتی، عدم دسترسى به منابع تکنولوژى، کمبود نیروی انسانی ماهر و کمبود زیربناها، تراکم اندک جمعیت، پراکندگی نقاط زیستی، شرایط اقلیمی نامناسب، فقر منابع آبی به ویژه در کانون های جمعیتی، فقر فرهنگى از عوامل اصلى محروميت و عقب‌ماندگى صنعتى اين استان است. ولی با این حال، صنايع موجود در استان به دو گروه ماشينى و دستى تقسيم مى‌شوند: صنايع ماشينى استان عبارتند از: صنايع غذايى، نساجى، پوشاک و صنايع شيميايى که بیشتر در اطراف زاهدان و شهرهاى بزرگ فعال هستند. ساير صنايع استان بيشتر مشتمل بر کارگاه‌هاى فلزکارى، ريخته‌گرى، ساخت لوازم خانگى و تانکرسازى است. صنایع دستی بیشتر بین ايلات و عشاير استان رواج دارد و از اهمیت بالایی برخوردار است به طوری که از نظر تأمين درآمد، پس از کشاورزى و دامدارى ، رتبه سوم را به خود اختصاص داده است. مهمترين صنايع دستى عشاير سيستان و بلوچستان عبارتند از: حصيربافى، قالى‌بافى، سوزن‌دوزى، چادربافى، سفره‌بافى، جوال‌بافى، نمدمالى و سکه‌دوزى. در بخش معادن نیز می توان به معادن کشف شده استان نيز اشاره کرد: معدن مس در شمال غربى زاهدان با ذخيره‌اى بيش از ۱۵ ميليون تن، معدن کرميت در نواحى خاش و معدن منگنز در منطقه کوتيج، معادن سنگ مرمر، سنگ آهک، تراورتن و شن و ماسهٔ سيليسى. همچنین باید خاطرنشان کرد، درياى عمان يکى از منابع بسيار غنى نمک است. استخراج نمک از آب دريا همواره در روستاهاى ساحلى رايج است و زمينه بسيار ارزان و مناسبى براى گسترش آن وجود دارد.
سوغات
بخش شیرینی ها : انواع نان و شیرینی های محلی مانند کلوچه محلی، تجکی، لندو، قتلمه، بورک، آچار.
بخش کشاورزی : انگور یاقوتی، خربزه و هندوانه زابلی.
بخش صنایع دستی : قالی، پوشاک محلی، حصیر، گلیم و پارچه، سوزن دوزی، سفال کلپورگان، حصیربافی، سکه دوزی سراوان، تکه دوزی، بلوچی دوزی شهرستان ایرانشهر.
جاذبه های طبیعی – گردشگری
ایرانشهر : پناهگاه حیات وحش تمساح پوزه کوتاه کاندو، چشمه آب گرم بزمان، حاشیه رودخانه دامن، حاشیه رودخانه باهو کلات، حاشیه رودخانه بمپور، نخلستان های حاشیه رودخانه دامن، حاشیه رودخانه رابیچ یا فنوچ
چابهار : باغ های موز زرآباد، پناهگاه حیات وحش در باهو کلات، درخت انجیر کهن سال مکر زن در تیس کوپان، سواحل دیدنی چابهار، غار بان مسیتی، غار تیس
خاش : درخت سرو چند هزاره ساله میر عمر، دامنه و طبیعت کوه تفتان، غار چاهک، دامنه و قله تفتان، قله چهل تن
زاهدان : دامنه کوه ملک سیاه، چشمه آب معدنی موسی، حاشیه رودخانه سیانجان یا تلخ آب، غار لادیز، غار کرمانچی
سراوان : درخت کهنسل سرو سرجو ، چشمه آهوران ، حاشیه رودخانه ماشکل یا ماکشید، حاشیه رودخانه ناهوک، غار مولتان
نیک شهر : آبشار اوگینگ، تنگ سرحه، تنگ فنوج، حاشیه رودخانه کهیر، منطقه گردشگری آبند، منطقه گردشگری گرگان، منطقه گردشگری بلپیر، منطقه گردشگری شالمال
جاذبه های تاریخی
ایرانشهر : قلعه بمپور، قلعه ناصری یا قلعه ایرانشهر، محوطه تاریخی اسپید دژ، قلعه دامن
چابهار : امام زاده غلام رسول، تپه گل افشان درکهیر، قلعه پرتغالی ها، قلعه قدیمی تیس، مسجد جامع تیس، منطقه آزاد تجاری
خاش : قلعه تاریخی خاش، زیارتگاه مرتضی علی، قلعه حیدر آباد، مسجد جامع خاش، گورستان چند هزاره ساله هفتاد ملا
زاهدان : بقایای کاروانسرای قدیمی، بازار سرپوشیده، زیارتگاه ملک سیاه، ساختمان اداری و تجاری قدیمی ساختمان شهربانی میرجاوه، ساختمان گمرک بلوچستان، قلعه تپه لادیز، مدرسه طالقانی، مسجد شاه علی، مسجد زرنج، معماری صخره ای روستای تمین
سراوان : آرامگاه ملک شمس الدین صفاری، آرامگاه شیخ محمد مرشد، آرامگاه ملا بایان، آتشکده کوه مهرگان، سنگ نگاره های دره کندیک، سنگ نگاره های در شیر و پلنگان، شهر سوخته در مسیر زابل به زاهدان، مسجد جامع دزک، قبرستان قدیمی سموکان، قبرستان قدیمی کله گان، قلعه بلقیس، قلعه خیرآباد، قلعه هشک، قلعه بم پشت، قلعه هیتک، قلعه دزک، قلعه زابلی، قلعه هیدوچ، قلعه سب، قلعه سه کوهه در مسیر زابل– زاهدان، قلعه ملا، قلعه کوهک، قلعه کنت، محوطه باستانی کلاتک بخشان، محوطه باستانی کله برزاد، محوطه باستانی روباهک، محوطه باستانی مهتاب خزانه کوهک، محوطه باستانی میل مارو، محوطه باستانی پیر کهورد، محوطه باستانی میر سید عمر
نیک شهر : تپه دمبیگان، قلعه نیک شهر، قلعه قصر قند، قلعه بگ، قلعه چانف، قلعه مسکوتان، قلعه اسپکه، قلعه بنت، محوطه سیاه بن، محوطه هاتین یا خاتون، محوطه چهل دختران، مسجد جامع فنوج
مركز استان :
مركز استان شهر زاهدان مي باشد كه حداقل طول شرقي آن 59 درجه و 29 دقيقه و حداكثر طول شرقي آن 62درجه و 5 دقيقه و داراي عرض شمالي حداقل28درجه و 32دقيقه و حداكثـــر 30درجه و 46 دقيقه مي باشد ، ارتفاع از سطح دريا 1370 متر و با شهرهاي زابل – خاش – ميرجاوه وبيرجند همجوار است.
تقسيمات سياسي استان :
باتوجه به نقشه تقسيمات سياسي ، اين استان داراي 14 شهرستان، 37 شهر، 40 بخش، 102 دهستان، 9236 آبادی است.
موقعيت جغرافيايي سيستان و بلوچستان و وجود مرزهاي طولاني آبي و خاکي اين استان با کشورهاي مختلف فرصت بسيار مناسبي را براي توسعه تجارت از اين منطقه فراهم کرده و دولت نيز با شناسايي مزيت هاي توسعه اي استان بخوبي شرايط توسعه تجارت جهاني از سيستان و بلوچستان را فراهم ساخته است.
وضعیت اجتماعی استان:
شهرستان زاهدان
اقوام وآداب ورسوم
درمیان ساکنان شهرزاهدان کسی را نمی توان یافت که به حق زاهدان را وطن خود بداند . زاهدان شهر چند دروازه است که بدلیل مهاجرت پذیری تاکنون فرهنگی یکدست نیافته است . دین و مذهب مهمترین عامل اتحاد و همدلی مردم زاهدان است . وجود اقوام ، ادیان و مذاهب اسلامی مختلف درشهر آنرا به الگویی نمادین برای شهرها در ایران و کشورهای دیگر تبدیل کرده است . علت توجه دشمنان اسلام و انقلاب به استان سیستان وبلوچستان خصوصا شهر زاهدان برای ایجاد تفرقه و سوء استفاده و درگیری های قومی و قبیله ای و مذهبی هم همین نکته اساسی است .
ازجمله مهمترین برنامه های مذهبی که هرسال در زاهدان چشمگیراست عزاداری مردم در ایام محرم و صفر و شهادت دیگر ائمه اطهار (ع) است که هرگروه از مردم به شیوه قومی خویش به عزاداری پرداخته وتنوع در مراسم به گویشها ، زبانها ، آداب و رسوم و .... یک امتیاز معنوی ویژه برای زاهدان به شمار می رود . این عزاداران اغلب از اقوام سیستانی ، یزدی ، خراسانی ، کرمانی ، ترک و افغان می باشند.
خوراک
ازانواع خوراک های بومی می توان به شیلانچ ، شیرمال ، کهلی ، کباب تنورچه ، آبگوشت ، کشک زرد ، کشک سفید ، تجگی ، قلیفی ، کلوچه و ..... اشاره نمود.
شهرستان زابل (سیستان)
خط
کاوش باستان شناسی در شهر سوخته سیستان روشن نمود که هنگام شکوفایی این فرهنگ در 3200 ق م خط نگارگری در سیستان رواج داشته ار جمله گل نگار دوزنقه ای شکلی است که از آغاز دوران ایلامی در لایه دهم شهرسوخته پیدا شده است در دوره هخامنشی خط رایج در منطقه میخی بود خط اوستایی نیز در بعضی سکه های آن زمان دیده شده است پس از اسلام خط معلقی راابراهیم سجستانی ابداع نمود بعد از شهریاری یعقوب لیث ، زبان و کتاب رایج در سیستان پارسی دری و پهلوی بود.
فرهنگ نامه
تمدنی که اکنون درسیستان شاهدآن هستیم رهاورد مشعلی تابناک است که در طی هزاران سال سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر رسیده است و شامل فرهنگی اصیل در قسمتهای مختلف زندگی وفولکلور منطقه می باشد.
آیین ها و مراسم
درسیستان آیینها برگرفته از اقلیم و طبیعت منطقه ، و طبقات اجتماعی مردم است و به مناسبت های مختلف انجام می شود از جمله:
1-آیین ها در موقع کار ( مراسم حشر ) آیین کهن لای روبی بستر رودخانه هیرمنداست که حاکی از یک نوع تعاون و همبستگی منطقه ای و تبلور عینی اتحاد در حل معضلات است که هنوز هم در منطقه انجام می گردد). ( مراسم جشن گندم ) جشن و پایکوبی به مناسبت برداشت گندم و شکرگزاری از درگاه ایزد منان است که با رقص و پایکوبی خاص سیستانی برای هرتازه واردی بسیار جذاب می باشد .
2-آیینهای مذهبی ( عیدفطر، عید غدیر، عیدقربان ومبعث پیامبر –تولد حضرت علی (ع) ومراسم آیینی نیمه شعبانکه مردم در این روز به زیارت اهل قبور رفته ویک نوع شیرینی محلی به نام چلبک درست می کنند مراسم سحرخوانی و رمضان خوانی در شب های ماه مبارک رمضان و مراسم عزاداری در ماه محرم با اجرای تعزیه و سوگواری .
3-آیین های ملی (نوروز و جشن سیزده بدر مردم به زیارت کوه خواجه وسایرزیارتها میروند و جشن می گیرند وشادی می کنند مراسم وآیینهای بسیار زیبایی نیر در هنگام تولد ، ازدواج اجرا می گردد.
ادبیات شفاهی
ضرب المثلها ، افسانه های کهن سیستانی ، داستانهای حماسی و اشعار محلی است که ریشه در اعتقادات و باورهای سنتی واصیل مردم دارد.
موسیقی سنتی
موسیقی برگرفته از حکمت معنوی ومولود فرهنگ اصیل این دیار است و دارای قدمتی کهن است در موسیقی سازی ، انواع سازهای محلی از جمله قیچک ، نی ، دایره ، سرنا و ساز ودهل استفاده میگردد که توسط هنرمندان بومی در خود منطقه ساخته می شود و درکنار موسیقی آوازی و مقامی که برگرفته از احساسات و فولکلور مردم است در ردیف ها و آواها به صورت دوبیتی ها ، ( سیتکها ) رباعی ها ، لالایی ها و به مناسبت های مختلف اجرا می گردد.
رقص شمشیر از نمونه های شاخص موسیقی سازی و آوازی درمنطقه است که ضمن داشتن شهرت جهانی با شور واشتیاق خاصی در جشنها و مراسم آیینی این دیار برگزار می گردد.
بازیها و ورزشهای محلی
کشتی کچ گردان Kach خاستگاه دیرینه ای در سیستان دارد وبسیاری از فنون آن اکنون در کشتی آزاد که ورزش ملی ایران است اجرا می گردد.کودی Kavade از بازی های محلی و اصیل سیستانی است هم اکنون به عنوان ورزش بومی و رسمی شهرت بین الملل یافته و در بیشترمسابقات برگزار می گردد:
خسو Khoso – شنا – چوک بازی – چوب بازی و رقص شمشیر مناسکی آیینی که از قدمت و اعتبار ویژه ای در سیستان برخوردار است و دربیشتر جشنها برگزار می گردد.
معماری
یکی از جاذبه های سیستان معماری وبهره گیری مثبت از فرایند چرخه طبیعت در ساخت مساکن است که به بهترین شکل در زندگی مردم نمو دارد.
سوغات منطقه
سوغات محلی در سیستان شامل انواع نان – شیرینی جات محلی ( کلوچه محلی – تجکی – لندو _ قتلمه ) – بورک ، آچار ، کشک و میوه مثل انگور یاقوتی – خربزه و هندوانه زابلی .
انواع صنایع دستی ( قالی – پوشاک محلی – حصیر – گلیم و پارچه )
شهرستان زهک (سیستان )
مراسم و آیین ها
از جمله این آداب ، رسوم و سنن و اعتقادات می توان به مراسم خواستگاری ، ازدواج ، تدفین اموات ، مردم داری ، غزاداری و تعزیه خوانی ، آداب ماه مبارک رمضان ( سحر خوانی و رمضان خوانی ) انفاق ایتام و اکرام ، مراسم خاص بوی مردگان وزندگان زیارت حج و کربلا اشاره نمود.
آوا و موسیقی
دایره یا داره ( دف ) زنان بیشتر در مراسم شادی استفاده واز ساز ( وسیله ای که با دمیدن درآن تولید صوت دلنواز می شود) و دهل ( طبل از چوب و پوست آهو ) مردان استفاده می کرده اند. همین مراسم باصدای دهل وساز همراه با رقص شمشیر است که شکوه و جلوه ای خاص یافته تا آن حد که از گروه موسیقی دهل و ساز سیستانی به عنوان گروه پیشتاز موسیقی سنتی ایرانی در مجامع بین المللی استفاده می شود.
غذاهای محلی و بومی
در روستای این دیار بخصوص روستاهای نمونه گردشگری غذاهای سنتی هنوز طبخ می شود که شامل قاتق ( آبگوشت محلی ) اجیزک ( اشکنه ) اجیزک تخم مرغ ( اشکنه تخم مرغ ) تاسوی ( کاچی ) قروت ( کشک سفید) کشک زرد آرد دستمال ( یک نوع فرنی ) نانهای محلی چلبک ، قتلمه ، قیفی ، بورک ، نان تفتان و ترشی و شیرینی جات رخمی ( قره قروت ) کلوچه قندی خرمایی و شیری لندو ( خرما و گندم بریان ) تجکی ( سمنو) وستو ( آرد گندم بریان و شکر ) می شود.
ورزشهای بومی
از زمره این بازیها در این منطقه میتوان به خسوخسو و کبدی اشاره نمود. با حفظ و احیاء آن اکنون ورزشکاران این منطقه در بازیهای فوق ، خوش درخشیده اندو نام کشور را در سطح بین المللی مطرح نموده اند.
شهرستان خاش
پوشاک
لباس مردانه به صورت پیراهن با دامن بلند ، شلوار تقریبا گشاد چین دار و جلیقه با تزئینات سوزن دوزی محلی و کلاه و مندیل می باشد و لباس زنانه با تزئینات بسیار زیبای سوزن دوزی با دست می باشد که شامل سرآستین – جیب یا گپتان –دمپا وسرسینه می باشد.
کشاورزی
شهرستان خاش با دراختیار داشتن 322 هکتار باغات زردآلو ، 320 هکتار باغات انار ، 345 هکتار باغات انگور ، 1368 هکتار باغات پسته و 497 هکتار باغات خرمای آبی ، 3300 هکتار خرمای دیم رتبه دوم پس از سراوان از لحاظ سطح زیرکشت محصولات باغی در استان را دارا است .
بازیهای محلی
1- کتار : که درواقع بصورت شطرنج بین دوتا چهارنفر بازی می شود.
2-چوک : با چهارعدد چوب توسط چهاربازیکن بازی می شود.
3-کپک : گرفتن پای چپ با دست راست که با دست چپ به حریف حمله کرده که مشابه کودی زابلی است .
4- کشتی محلی : گرفتن دست به بند یا کمربند شلوار حریف
طب سنتی
برای درمان مرضهای عام و خاص منطقه از قدیم تاکنون از گیاهان دارویی که در گوشه و کنار این منطقه می روید استفاده می شده که چند نمونه از این گیاهان عبارتند از :
1- سنگ سگار: برای درد دل بچه استفاده می شود.
2- شوتک : برای بچه ها واکثر نوزادان کاربرد دارد.
3- مور: گیاهی تلخ که برای شکم درد استفاده می شود.
4- گونجک : شیره درخت بنه است که برای درمان دندان درد وزنان زائو استفاده میشود.
5- درمنه : محلولی از بوته درمنه است که برای دل درد استفاده میشود بسیار تلخ و بد بو است .
6- اوشترک : ماده ای که از گیاه تیک به دست می آید برای زخمهای عفونتی بیشتر استفاده می شود.
علاوه بر موارد فوق در این منطقه طب سوزنی یا کوبه هم رایج است که با سوزن و توسط افراد قدیمی انجام می شود.
موسیقی
1- لیکو : سازمحلی است که با سه تار و دهل و سرور که بیشتر به بیان رشادتهای افراد که دارای مضمون حماسی است نواخته می شود.
2- نازینک : با ساز ودهل همراه است .
3- هالوکه : توسط زنان در هنگام عزا سروده میشود.
شهرستان ایرانشهر
شعر وموسیقی محلی
سازهایی مثل قیچک ، رباب ، بنجو، تمبورک و دهلک وسازهای ضربی مانند تشت و کوزه که خاص منطقه است .دهل و سرنا از دیگر سازهای رایج بویژه در منطقه دلگان رونق افزای جشن و سرور می باشد. از استادان وهنرمندان بنام ایرانشهر می توان از استاد شیرمحمد اسپندار نوازنده دونلی و غلامرسول دینارزهی خواننده و نوازنده موسیقی بلوچی و قادربخش آبسالان شاعر معاصر نام برد.
بازیهای محلی
برخی از این بازیها عبارتند از تلکی – هپت سنگ – هدکان رو – لکرشانکی – سرسره بازی و ....
پوشاک
پوشاک مردان شامل یک پیراهن بلند و شلوارگشاد و بسیار پرچین به همراه دستار یا لنگی بردور سر می باشد. پوشاک زنان بلوچ نیز تقریبا مشابه پوشاک مردان است بااین تفاوت که بخشهایی از سرآستین ، سرپاچه و قسمت پیش و جلوی پیراهن رابا قطعات پارچه با زیباترین نقش های بومی و محلی رنگارنگ سوزن دوزی شده تزئین نموده اند ، رنگ ونقش این تزئینات سوزن دوزی شده در مناطق مختلف بلوچستان اندکی با هم متفاوت می باشد.
صنایع دستی و هنرهای سنتی :
تکه دوزی ، بلوچی دوزی ، گلیم ، حصیر ، سبد ، زیورآلات سنتی ، البسه محلی ، از مشهورترین صنایع دستی و محصولات این شهرستان می باشد.
شعر وموسیقی محلی
سازهایی مثل قیچک ، رباب ، بنجو، تمبورک و دهلک وسازهای ضربی مانند تشت و کوزه که خاص منطقه است .دهل و سرنا از دیگر سازهای رایج بویژه در منطقه دلگان رونق افزای جشن و سرور می باشد. از استادان وهنرمندان بنام ایرانشهر می توان از استاد شیرمحمد اسپندار نوازنده دونلی و غلامرسول دینارزهی خواننده و نوازنده موسیقی بلوچی و قادربخش آبسالان شاعر معاصر نام برد.
بازیهای محلی
برخی از این بازیها عبارتند از تلکی – هپت سنگ – هدکان رو – لکرشانکی – سرسره بازی و ....
شهرستان سراوان
خوراک :
1- شولو و کشک از آرد ذرت آرد گندم و ادویه مخصوص تهیه می شود.
2- تباهه خوراکی از گوشت بوده است گوسفند را به مدت یک تا دوسال پروار و ذبح می کنند . گوشت آنرا تکه تکه کرده و پس از اندود نمک ، زردچوبه و پودر انار دانه معمولا در فضای باز و یا داخل اطاق بزرگ آویخته و پس از خشک شدن در فصل زمستان از آن استفاده می کنند.
شیرینیجات : حلواشکری ، حلوابری ، حلوا چنگال ، حلوا خرمه ای ، حلوا آبی
ترشیجات : حرام ( ترشی لیمو) ، ترشی انبه
سوغات شهرستان
سوزن دوزی ، سفال کلپورگان ، خرما ، حصیربافی و سکه دوزی می باشد.
مشاهیر
دکتر رحمانی ، حمیدالله میرمرادزهی در رشته حقوق ، مولوی شهداد مسکانزهی نیز از مشاهیر علمای منطقه است که از وی بیش از 20 جلد کتاب در زمینه تالیف و ترجمه علوم ومعارف اسلامی به یادگار مانده است . مولوی عبدالعزیز ساداتی نیز از مشاهیر منطقه است که با احیای حوزه علمیه دارالعلوم زنگیان که از آن طلاب زیادی فارغ التحصیل شدند.
شهرستان سرباز
پوشاک
لباس مردان اغلب به رنگ روشن می باشد و برای جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب عمامه ای دور سرمی پیچند و شال یا لنگی بر روی شانه می اندازند . پوشاک زنان بلوچ علاوه بر اینکه تحت تاثیر شرایط آب و هوایی منطقه است ، متاثر از فرهنگ کشورهای پاکستان و هندوستان قرار دارد . لباس زنان بلوچ به طرز شگفت آوری سوزندوزی و یا گلدوزی شده اند و روسری یا سریگ زنان نیز سوزندوزی و قلاب دوزی می شوند.
آداب و رسوم
مراسم تولد
درهنگام تولد نوزاد به مدت هفت شب با حلوای محلی شیرگی که از شیره خرما درست می شود از اطرافیان پذیرایی می کنند . در روز ششم برای نوزاد پسر دوگوسفند و برای نوزاد دختر یک گوسفند قربانی و بین اطرافیان تقسیم می کنند.
سوگواری
در مراسم سوگواری زنان پارچه سیاهی دورکمر بسته و دست ها را مشت بر روی سینه و درحالت نشسته به زانو به مدت چهل روز می زدند. تا یکسال از خانه بیرون نرفته و لباس های سیاه پوشیده ومردم را دعوت به قرآن خوانی می کنند.
بازیهای محلی
از مهمترین بازیهای رایج در منطقه میتوان کپگ ( بازی با پا ) ، وررود ( بازی روی زمین ) ، انجلاسکی ، چک تلی ، چیتی ، هفت سنگی ، 9 خانه ای ، دارگلی ( معمولا در آب صورت می گیرد) ، مجولی را مربوط به بازیهای پسرانه و 6 خانه ای ، دولکی ( بازی با سنگ های کوچک ) ، چم بندکی ( باز و بسته شدن چشم ) ، دوتک ( عروسک بازی ) ، منگلیکی ( بازی النگو) ، بازی با نخ ( تردستی ) از بازهای دخترانه نام برد که از قدمت طولانی برخوردارند.
سفالگری
یکی از منطقه های حاصلخیز و سربز بلوچستان بخش سرباز که در فاصله 60 کیلومتری راسک مرکز این شهرستان واقع است در یکی از روستاهای اطراف این بخش به نام کوه میتگ یک خانواده سفالگر زندگی می کنند. هم اکنون چهار مرد ویک زن آخرین بازمانده های گروه بزرگ سفال سازان این روستای چند صدساله است . ایشان خاک مورد مصرف خود را از روستای انزاء در نزدیکی محل زندگی شان تهیه می کنند این سفالگران ساخته های خود رابرای فروش به شهرهای چابهار ، نیکشهر و ایرانشهر می برند و تنها کسانی که این هنر را آموزش می بینند فرزندان خود آنها هستند . قابل ذکر است که سفالهای این منطقه عاری از هرگونه پوشش لعابی و مانند آن هستند.
مهمترین انواع صنایع دستی شهرستان سرباز عبارتند از :
سوزن دوزی ، سکه دوزی ، گلیم بافی ، زیورآلات سنتی ، البسه محلی ، حصیربافی و سفال.
شهرستان نیکشهر
شیرینیجات سنتی منطقه
انواع واقسام شیرینی جات :
1- حلوای قندی 2- حلوای شیره ای 3- خرما بریچ 4- چنگال 5- موش 6- ملائی
انواع نان
1- نان تینموش 2- نان تینی 3- نان القاری 4- نان ترونی 5- نان حلکاکی 6- نان دوتینگی 7- نان کمانچ نان پرانی 8- نان برنجی
غذاهای محلی
تباهگ Tobahig) ) وانباگ
آوازها و ذکرها درآئین مالد ( پیرپتر)
یک دسته از مشهورترین این آوازها لیکو ، زهیروک ، کردی ، موتک ، شعر ، شعرهای حماسی مانند میرقنبر ، چاکر و گوهرام و .... وشعرهای تاریخی مانند دادشاه بلوچ وجیندخان ، اشعار عاشقانه مانند عزت ومیرک وآوازهای گواتی وآوازهای مالد ( آیین مربوط به شفا ) هستند . آوازهای گواتی و مالد آوازهایی هستند که در طول اجرای مراسم آئینی گواتی و مالد (پیرپتر ) خواند می شوند.
دسته دیگر آوازهای عروسی ، زامان وتولد است نازینک ، لارو ، هالو ، شپتاکی ، سپت ، لولی و ....
صنایع دستی
حصیربافی در هلونچگان
روستای هلونچگان از توابع بخش قصرقند مرکز تولیدحصیرمی باشد که برای فروش به شهر قصرقند آورده می شود. مواد اولیه آن از درخت نخل تامین می شود. انواع زیرانداز ، سایه انداز ، کیف و ... با این روش ساخته می شود.
سفال سازی در هلونچگان
روستای هلونچگان از توابع بخش قصرقند مرکز تولید سفال می باشد. خاک آن از کوههای شادیگر تامین می شود . این سفال در خانه ها توسط زنان تولید می شود . ظروف آشپزخانه ، کوزه های آب وگول های چاه در این محل تولید می شود.
شهرستان کنارک
فرهنگ عامه
ساکنان کنارک بلوچ واز نژاد آریایی هستند. زبان اغلب مردم ، بلوچی و به گویش مکرانی سخن می گویند.
پوشاک
لباس زنان و دختران
درچندتکه برجسته شامل بالاتنه ( زی یا زیگ یا جیگ ) ، قسمت روی شکم تا انتهای دامن ( گفتان ، گوپتان یا جیب ) ، سرآستین ( آستونک ) ، سرپاچه شلوار( شلوار دپ ) است و نیز برسر خود تکه یا سریک که کمی بزرگتر از چارقد است می بندند.
لباس مردان
تشکیل شده از پیراهن بلندی که تاسرزانو و گاهی پایین تربوده و به طورمتوسط شامل پنج و نیم مترپارچه است که آن را جامگ می نامند. شلوار تشکیل شده از سه متر و نیم تا چهارمتر پارچه و به جای کمربند، نخی به نام هنجگ یا سرن بند استفاده می شود . بعضی از مردان شال بر سر میپیجند که آن را لنگته یا مندیل یا پاک می نامند.
خوراک
1- بتوماش : نوعی غذای محلی که از ترکیب برنج و ماش می باشد . برای تهیه ابتدا ماش را سرخ کرده و با آسیای دستی آسیاب کرده و ماش ، برنج و آب را مخلوط نموده و دوری می گذارند.
2- شودوده : نوعی غذای محلی است که از سرخ کردن خرما با روغن که گاهی به آن کنجد و بادام نیز اضافه می شود تهیه می گردد.
3- ماشینگ : نوعی سوپ ماش که با نان خورد می شود.
4- کیش : مغز درخت خرمای جوان که شیرین و سفیدرنگ است .
5- دلگ : برنج کوبیده شده که با آب به صورت شل تهیه می شود.
6- ناروش : خورشت که اغلب با خورشت ماهی (کوگئرت ) و خورشت مرغ مصرف می شود.
7- بریانی : ماننداستامبولی است طبخ آن را با مرغ و ماهی به همراه ادویه فراوان و تند مصرف می باشد.
8- انباغ : مرغ را ریش ریش کرده وبه همراه شنبلیله کاملا سرخ می کنند.
9- شیلانج : کشک را درهاون می کوبند و باآب و کمی روغن داغ می کنند.
10-تباهگ : گوسفند را درزمستان پس از ذبح و درآوردن پوست د رهوای آزاد به ریسمانی می آویزند تا خشک شود و به آن کمی آب انار و نمک می زنند این گوسفند خشک شده را در طول زمستان تکه تکه کرده و می خورند گاه نیز همراه آن برنج مصرف می کنند.
انواع نان ها
1- خمیر : مانند نان تافتون است .
2- تی موش : نان نازکی است نازکتر از لواش آن را فطیر هم می گویند چون با خمیر بی مایه درست می شود.
3- نان روغنی تنوری : حلکاری
4- نان ذرت:سرهو = ذرت قرمز
5- نان کماچ یا ریگی ( خوری ، هوری )
6- نان روغنی روتابه
شهرستان چابهار
مردم شناسی و فرهنگ عامه
الف) اعیاد و جشن ها
عیدقربان وعید فطر را به ویژه بسیار باشکوه برگزار میکنند و به مدت 3 روز به دید و بازدید هم رفته و درجشن و سرور به سرمی برند.
ب )پوشاک
مردان بلوج لباسی ساده و بلند به همراه دستاری که عموما سفید است برتن دارند. پوشاک زنان ودختران از زیبایی خاصی برخوردار است در دوخت و تزئین لباسهای زنانه از هنر منحصر به فرد سوزن دوزی و پریوار دوزی بلوچ استفاده می شود. آنچه زیبایی البسه زنان بلوچ را کامل می کند زیورآلاتی از طلا و جواهراست که ساخت آنها نیز یکی از هنرهای سنتی و اصیل منطقه است .
ج ) غذاها ونان های محلی
غذاها: بتوماش ، شودوده ، بتوهواری ، ماشینگ ، پاکگین ماهیک ، کورک ، گلوهک ، ناروش ، کیش ، دلک .
در گویش محلی به نان نگن گفته می شود و شامل انواع ذیل است :
1- تینی : نان هایی که روی صفحه فلزی ( تابه آهنی ) پخته می شوند و عبارتند از :
تین موش ، تینی روغنی ، دک ، سی سرک ، ست پوری ، رتی
2- گجری سنت یا نان تنوری : حمیری ، جویه نان ، تاپگی
3- نان مخصوص عشایر: پناریک ، پورانی
4- نان ذرت : شلو ، رحتو ، شلو ، تیموش ، بکد
آلات موسیقی
1- سرور یاقیچک
2- رباب :از سازهای مضرابی است
3-تمبورک یا سه تار
4- سورنا : در مراسم عروسی همراهی دهل می باشد
5- دهل بزرگ
6- تمبوک : دهل کوچکتری می باشد که کنار دهل بزرگ سورنا را همراهی می کند
7- دهلک : دهل دوطرفه کوچک و بلندی است .
8- دهل بزرگ لیوا : دهل رحمانی بزرگ و حجیمی است که تنها در مراسم رقص لیوا از آن استفاده می شود.
9- دهل مگرمان : طبل بلند یک طرفه است در قدیم برای خبررسانی استفاده می شده است
10 – نل : قلم –نی
11- سما یا دف
12- بینجو
صنایع دستی
سوزن دوزی ، سکه دوزی ( سامان ) ، حصیربافی ، ساخت ابزار و آلات موسیقی ، صنایع دستی دریایی .
صنایع دستی
استان سیستان و بلوچستان همانگونه که از نامش پیداست از پیوست دو قوم سیستانی و بلوچ تشکیل گردیده است . با توجه به اصالت صنایع دستی و آمیختگی آن با فرهنگ و سنت ها ، این هنر _ صنعت در هر منطقه نشأت گرفته از سنت ها ، گویش ها و آداب و رسوم همان منطقه است . عمدتاً سوزن دوزی ، سکه دوزی ، سفال سازی ، گلیم بافی ، خورجین بافی ، جواهر سازی ، حصیر بافی ، خراطی ، قالیچه و پلاس بافی در شمار صنایع دستی موجود به حساب می آیند . اما آنچه که تا کنون تحت پوشش آموزشی و خدماتی مدیریت صنایع دستی استان قرار گرفته ، عبارتند از سوزندوزی و سکه دوزی بلوچ ، بافت قالی و قالیچه ، سفال سازی ، حصیربافی ، گلیم بافی و حفظ و احیاء صنایع دستی منسوخ شده که بطور اختصار به شرح آن پرداخته می شود .
الف) سوزندوزی
سوزندوزی نقش بستن روی پارچه با نخ ، یکی شدن نخ و پارچه با هم و تشکیل نقشی زیبا و سنتی است . سوزندوزی در نقاط مختلف استان به صورتهای گوناگون انجام می شود . در زاهدان سبک دوخت شماره دوزی یا آسان تانکه ، در زابل خامه دوزی ، در منقطه سراسری پریوار دوزی و در محدوده شهرستان ایرانشهر و نیک شهر سوزندوزی دوتاری ، موسم ، چهارتاری و 000 که با توجه به موتیوهای سنتی شکل می گیرد . اما آنچه که در این رشته از صنایع دستی که یکی از رودوزیهای منحصر بفرد کشور به حساب می آید مشترک میباشد ، آمیختگی هنردست و دقت چشم صنعتگر است ، که به همین دلیل سوزندوزی را به عنوان نور چشم زنان بلوچ می شناسند .
ب) سفال سازی
سفال سازی در خطه پهناور سیستان و بلوچستان سابقه ای تاریخی دارد ، از آثار مکشوفه شهر سوخته سیستان تا بقایای برجای مانده سفال در منطقه ایرانشهر ( قلعه بمپور و فنوج ) همه حکایت از قدمت این رشته از صنایع دستی استان دارد .
در 35 کیلومتری شهرستان مرزی سراوان روستائی بنام کلپورگان قرار دارد ، نام این روستا به همراه سفال آن زبان زد خاص و عام است ، آنها که از هنر مایه ای اندوخته اند ، خوب می دانند ، سفال سنتی کلپورگان از جمله سفالهای قدیمی و منحصر بفرد کشور به حساب می آید و سابقه ای چندین هزار ساله دارد .
ساخت آن صرفاً با دست و بدون بهره گرفتن از هر نوع ابزار کار و چرخ سفالگری است . نقش سفال از آمیزش آب با سنگ تی توک و با دست صنعتگر شکل می گیرد.
ج) قالی و قالیچه
بافت قالیچه های سنتی از دیر باز در منطقه سیستان رایج بوده که با توجه به وجود دامهای اصیل و پشم حاصل از آنها ، این هنر _ صنعت نسل به نسل حفظ گردیده . بعدها سبک جدید بافت قالی با دارهای عمودی توسط شرکت فرش و صنایع دستی به این منطقه برده شده و هم اکنون دو نوع بافت (( سنتی و جدید )) در این منطقه انجام می شود . نقشهای گلدانی ، خشتی ، مددخانی و 000 از نقشهای زیبای سنتی قالیچه زابل محسوب می گردند .
قالی زابل با توجه به نوع بافت و گره از مرغوبیت مطلوبی برخوردار و در بازارهای داخلی و حتی خارجی جایگاهی را به خود اختصاص داده است .
د) گلیم بافی
یکی دیگر از رشته های صنایع دستی استان بافت گلیم های سنتی محلی (گلیم بلوچی ) است که در حوالی شهرستان خاش و حومه شهرستان سراوان بافته می شود .
این دست بافت ها با نقوش زیبای سنتی می توانند به عنوان کالایی با ارزش مطرح گردند . در حاشیه مرزی شهرستان زابل نیز بافت گلیم های محلی به شیوه سنتی رایج می باشد .
هـ) سکه دوزی
نوع دیگر از صنایع دستی انحصاری استان سکه دوزی است که به آینه دوزی ، دکمه دوزی نیز معروف و به گویش محلی سامان هم گفته می شود ، سکه دوزی با توجه به تنوع مواد اولیه و رنگارنگی پولکها و درخشش آینه های ریز و درشت طالبان زیادی دارد ، مصرف اصلی آن تزئین اطاقها ، مرکب تازه عروسان می باشد که به علت زیبایی ، کارشناسان صنایع دستی ، نوع کار را در طرحهای متنوع ارائه و آماده عرضه نمودند ، موطن اصلی سکه وزی در منطقه بلوچستان می باشد . اکنون طرحهای کوچک و بزرگ سکه دوزی در آپارتمانها و منازل مسکونی زینت بخش اطاقهای کوچک و بزرگ است .
و) حصیر بافی
وجود نخلهای زینتی کوتاه که در بیابانهای بلوچستان بسیار به چشم می خورد و به گویش محلی عنوان (( پیش Pishz )) را دارد ، باعث بافت مصنوعات حصیری بخصوص طناب حصیری میگردد . مورد مصرف طناب حصیری عمدتاً در نوعی مبلمان خراطی شده ارزان قیمت که در فروشگاه های صنایع دستی عرضه می گردد بیشتر به چشم می خورد ، نوعی زیرانداز ، سجاده حصیری کتور ، سیواس ( کفش حصیری ) ، صافی ، و 000 از جمله طرحهای تولید شده با حصیر است که بیشتر جنبه مصرف محلی دارد .
صنعت و معدن استان سیستان و بلوچستان:
استان سیستان و بلوچستان با قرار داشتن بر روی کمربند فلزی و معدنی جهان که از یوگسلاوی تا پاکستان ادامه دارد دارای ذخایر غنی از فلزات و کانسارهای معدنی از قبیل کرومیت ، مس ، منگنز ، سرب و روی ، قلع ، تنگستن و همچنین عناصر و کانسارهای غیرفلزی نظیر تالک ، منیزیت ، گل سفید و سنگهای ساختمانی و تزئینی بویژه گرانیت می باشد .
وجود 430 هزار تن گارنت با عیار چهل درصد ، 10 میلیون تن آندالوزیت ، 5 میلیون تن فلدسپات و 130 هزار تن سیلیس با عیار 8/99 درصد و بیش از 43 هزار تن آنتیموان از دیگر مزایای معدنی این استان است .
مطالعات مشاورین و شرکتهای خارجی در زمینه اکتشاف معدن بیانگر وجود 417 یافته معدنی و کانسار است که شامل 42 نوع مختلف مواد معدنی می باشد . در حال حاضر از 103 فقره درخواست صدور پروانه اکتشاف واصله ، تعداد 84 فقره گواهینامه کشف با ذخیره تقریبی 798 میلیارد تن صادر شده و 34 معدن فعال با استخراج سالانه حدود 1/2میلیون تن موجود می باشند در جهت جذب سرمایه گذاری خارجی در بخش معدن از اواخر برنامه قراردادی با شرکت کانادایی زرکن در محدوده 30هزار کیلومتر مربع منعقد گردیده که تا کنون 15 منطقه 40 کیلومتر مربعی را به صورت قطعی شناسایی و 10 فقره پروانه اکتشاف معدنی نیز در این محدوده ها صادر و 5 فقره نیز در دست بررسی و اقدام است . اخیراً نیز در راستای مصوبه ویژه هیأت محترم وزیران اکتشافات طلا و مس در محدوده ای به وسعت 5 هزار کیلومتر مربع به کارشناسان چینی واگذار شده است.
قابلیت صنعتی شامل تولیداتی می شود که محصول تمام شده محسوب نشده و وضعیت نیمه تمام دارند و نیاز به فرآیند یا فرآیندهای دیگری جهت تکمیل آنها می باشد این قبیل صنایع می تواند در شکل دهی ساختار صنعتی هر منطقه مؤثر باشد . قابلیتهای صنعتی فوق الذکر شامل صنایع شیمیایی وسلولزی ، غذایی دارویی و بهداشتی ، فلزی ، غیرفلزی ، نساجی و پوشاک می باشند .
قابلیتهای صنعتی استان در جدول زیر آمده است :
قابلیتهای صنعتی ( محصولات نیمه تمام صنعتی(
شهرستان
غیر فلزی
فلزی
غذایی ، داروئی و بهداشتی
نساجی و پوشاک
زابل
شن و ماسه 5/22 هزار تن
ـ
آرد گندم 46 هزار تن
پارچه والیاف مصنوعی1/2میلیون مترمربع نخ نیمه فاستونی 1500 تن چرم وسالامبور 510 تن
زاهدان
شن و ماسه 5 میلیون تن
پروفیل آلومینیومی950تن پروفیل فولادی5/19هزار تن
آرد گندم 563 هزارتن شیرپاستوریزه420 تن
پارچه مخمل460هزارمتر مربع کنجدفرآوری شده 3100 تن
خاش
سیمان پوزولان 657 هزار تن کلینکرسیمان 600 هزار تن
ـ
ـ
ـ
سراوان
ـ
ـ
ـ
چرم دباغی شده 510 تن
نیکشهر
شن و ماسه 844 هزار تن
ـ
ـ
ـ
چابهار
شن و ماسه 165 هزار تن
ـ
ـ
ـ
ایرانشهر
شن و ماسه 43 هزار تن
ـ
آرد گندم 80 هزار تن
پارچه کشباف تخت و گرد 65 تن پارچه های سیستم پنبه ای و مصنوعی 8/28 میلیون مترمربع نخ پنبه ای پلی استر 5000 تن
سرباز
ـ
ـ
ـ
ـ
جمع استان
شن و ماسه 67 میلیون تن
آرد گندم 690 هزار تن شیرپاستوریزه 420 تن
قابلیتهای معدنی
قابلیتهای معدنی شامل اندیسهای معدنی و ذخایر شناخته شده در استان می باشد . اندیسهای معدنی شناخته شده شامل ذخایری هستند که بر اساس مطالعات اکتشافی انجام شده توسط بخش خصوصی و یا دولتی مورد اکتشاف قرار گرفته و منجر به شناسایی کانسار با ذخیره مشخص گردیده اند . که بر حسب گروههای فلزی ، غیرفلزی و مصالح ساختمانی در جدول زیر آورده شده است .
ذخایر معدنی شناخته شده
فلزی
میزان ذخیره ( تن )
تعداد
نام ماده معدنی
374 هزار
87
کرومیت
15 میلیون
55
مس
22 هزار
6
آهن
42 هزار
5
آنتیموان
91 هزار
26
منگنز
غیر فلزی
میزان ذخیره ( تن )
تعداد
نام ماده معدنی
805 هزار
5
منیزیت
نا محدود
1
نمک و اکسید منیزیم موجود درآب دریا
4/27 میلیون
4
کائولن
633 هزار
3
سیلیس
36 هزار
7
تالک
3/4میلیون
1
گارنت
5/22 میلیون
1
آندالوزیت
225 هزار
1
زئولیت
5 میلیون
1
فلدسپات
مصالح ساختمانی
میزان ذخیره ( تن )
تعداد
نام ماده معدنی
9/37 میلیون
37
گرانیت
7/2 میلیارد
6
آهک
276 هزار
5
مرمر
9/15 میلیون
4
مرمریت
7/3 میلیون
2
تراورتن
7/4 میلیون
2
گچ خاکی
15 میلیون
1
پوزولان
100 هزار
1
دولومیت
نامحدود
3
خاک رس و مارن
معادن فعال استان به تفکیک شهرستان
عنوان معدن
تعداد
نام شهرستان
گرانیت – لاشه تراورتنی – منیزیت
4
زاهدان
آهک و مارن _ پوزولان _ سنگ لاشه
3
خاش
آهک _ مرمر
2
ایرانشهر
سنگ لاشه ساختمانی
1
زابل
سنگ لاشه
2
چابهار
معادن غیرفعال استان به تفکیک ماده معدنی
(میزان ذخیره (تن
تعداد
نام ماده معدنی
374 هزار
87
کرومیت
15 میلیون
55
مس
22 هزار
6
آهن
42 هزار
5
آنتیموان
91 هزار
26
منگنز
9/15 میلیون
4
مرمریت
7/4 میلیون
2
گچ خاکی
100 هزار
1
دولومیت
نامحدود
3
خاک رس و مارن
4/27 میلیون
4
کائولن
633 هزار
3
سیلیس
36 هزار
7
تالک
3/4میلیون
1
گارنت
5/22 میلیون
1
آندالوزیت
225 هزار
1
زئولیت
5 میلیون
1
فلدسپات
نامحدود
1
نمک و اکسید منیزیم موجود در آب دریا
ظرفيتها وتوانمنديهاي استان سيستان و بلوچستان
1- موقعيت جغرافيايي ويژه و مناسب استان به لحاظ همجواري باکشورهاي افغانستان وپاکستان (برخورداري از 1100 کيلومتر مرز خاکي با کشور هاي پاکستان و افغانستان و 300 کيلومتر مرز ساحلي در کنار درياي عمان).
2- دسترسي به آبهاي آزاد بين المللي خارج از تنگه هرمز وامکان ارتباط باکشورهاي شرق آسيا ، شبه قاره هند ، شيخ نشينهاي عربي وبازارهاي آفريقائي.
3- شرايط ممتاز استان براي تصدي نقش در بازرگاني ملي و ترانزيت خارجي ميان اروپا و آسياي مرکزي با آبهاي شرقي وجنوبي و شاخ آفريقا.
4- اقليم مناسب کشت محصولات سود آور صادراتي (خرما،مرکبات، موز ،انبه )،دشتهاي هموار و اراضي مستعد در شمال و جنوب استان و وجود امکانات توسعه و ايجاد صنايع تبديلي وابسته به محصولات کشاورزي دراستان ازجمله بسته بندي خرما ، توليدقند مايع ازشيره خرما وتوليد خوراک دام ازضايعات وهسته خرما .
5- وجود منابع غني دريائي و آبزيان و اراضي و اقليم مناسب درسواحل جنوبي براي توسعه فعاليتهاي شيلاتي و صيادي وصنايع مرتبط باشيلات به جهت واقع شدن استان درمجاورت آبهاي گرم درياي عمان و اقيانوس هند بعنوان قابليت محوري وموثراستان با پتانسيل حدود 120 هزار تن صيد انواع ماهي، اراضي مستعد پرورش ميگو و توسعه صنايع وابسته ( بالغ بر 42هزار هکتار اراضي مستعد پرورش ميگو در 20 سايت مطالعه شده با توليد بيش از2500 تن ميگو در سطح زيرکشت 1007 هکتار)، وجود 9 بندر صيادي، 6 محل تخليه ، تعداد 2000 فروند شناور صيادي با 15 هزار نفر صياد درمنطقه چابهار،9 کارخانه کنسرو سازي، 13 واحد عمل آوري و بسته بندي ماهي و ميگو- 5 کارخانه پودر ماهي- 4 کارخانه لنج سازي چوبي- يک کارخانه لنج سازي فايبر گلاس- يک کارخانه ساخت قايق- 19 کارخانه يخسازي- 8 واحد سرد خانه.
6- وجود معادن نسبتا غني ومتنوع معدني و سهم بالاي استان در برخورداري از اين معادن و امکان توسعه فعاليت هاي معدني و قرار داشتن استان بر روي کمربندي فلزائي و معدني جp dir="RTL"هان که از يوگسلاوي تا پاکستان ادامه دارد با ذخاير معدني مانند کروميت ،مس ،منگنز ،سرب و روي،قلع،تنگستن،طلاوکانسارهاي غيرفلزي نظيرتالک،منيزيت،گل سفيد ،فلدسپات،کائولن ، سيليس و سنگهاي ساختماني بويژه گرانيت، وجود بيش از 400 هزار تن گارنت با عيار 40% ،10 ميليون تن آندالوزيت ،5 ميليون تن فلدسپات ،130 هزار تن سيليس با عيار% 8/99 و 43 هزار تن آنتيموان .
7- پتانسيلهاي معدني حوزه تفتان و امکان استقرار کارخانجات چيني و کاشي و سراميک درمحدوده تفتان و شهرستان خاش.
8- اقليم مناسب براي توسعه فعاليت هاي گردشگري در سواحل درياي عمان و دامنه ها ي تفتان،رودخانه سرباز ،چاه نيمه هاي زابل ،شهر سوخته زابل و…
9- وجود نهادهاي مهم اقتصادي و توسعه اي در سطح استان بويژه منطقه آزاد چابهار با امتيازات ويژه براي سرمايه گذاري توليدي و خدماتي، وجود 5 بازارچه مرزي در طول نوار مرزي استان با کشورهاي همسايه افغانستان و پاکستان، منطقه ويژه اقتصادي زابل و وجود 44 شرکت تعاوني فعال مرز نشين،طرح توسعه محور شرق به عنوان ابزار هاي مهم اعمال سيا ست هاي منطقه اي .
10- برخورداري از حدود 15 مرکز آموزش عالي با بيش از 32 هزار دانشجو و مراکز آموزش فني و حرفه اي د رسطح استان.
11- صنايع کشتي سازي در چابهار و وجود کشتي هاي مدرن صيد و صيادي پرساينر .
12- وجود تاسيسات زير بنائي مهم ا زجمله شبکه هاي وسيع حمل و نقل جاده اي،دريائي ،ريلي و هوائي (وجود حداقل 4 فرودگاه فعال در سطح استان و شرکت هاي هواپيمائي در استان)،سد پيشين و…
13- قابليت ها و ظرفيت هاي جديد از جمله پتانسيل نيروي کار جوان و تحصيلکرده و مطالعات موجود منطقه اي.
14- مرز ميلک به عنوان مرز رسمي مبادلات تجاري با افغانستان وتردد مسافر.
15- وجود 6 گمرک فعال در سطح استان.
16- بهره مندي از نزديکترين مسير به کشورهاي آسياي ميانه جهت ترانزيت کالاهاي بين المللي و انتقال محصولات و شاهراه ترانزيت کالا از جنوب به شمال .
17- وجود 12 شهرک صنعتي مصوب در تمامي شهرستان هاي استان که 9 شهرک فعال مي باشد و همچنين وجود تعداد 5 ناحيه صنعتي فعال در سطح استان.
18- وجود اسکله هاي مهم کشتيراني (اسکله نصب سريع شهيد بهشتي ، اسکله شهيد کلانتري ، اسکله ايران بندر )
19- اتصال استان ومرز پاکستان به شبکه راه آهن سراسري کشور. با اين شرايط استان ميتواند تبديل به پل ارتباطي ريلي اروپا به آسياي جنوب شرقي شده و اين امر مهمترين مزيت نسبي منطقه درتوسعه صنعتي محسوب خواهد شد.
20- تنها بندر مهم کشور در سواحل درياي عمان وشرق تنگه هرمز ، بندرچابهاراست که مزيت بزرگي درراه توسعه صنعتي استان مي باشد.
21- موقعيت بندري ومرزي استان که امکان تامين کالاهاي واسطه اي صنعتي ازخارج ودسترسي به بازارهاي صادراتي راتسهيل مي نمايد.
22- وجود پيشينه بازرگاني مناسب درمنطقه .
23- وجود امکانات فرودگاهي مناسب دراستان .
24- اقليم مناسب واعتدال هوا در زمستان شرايط مناسب براي کاشت محصولات نوبرانه وصادراتي رافراهم کرده است ( اين قابليت ، امکان برداشت دوبارمحصول را درسال فراهم آورده است).
25- هواي مطبوع در فصل سرد سال در بسياري از مناطق استان بويژه در ساحل دريا از ديگر مزيت هاي نسبي استان براي توسعه فعاليت هاي گردشگري محسوب ميشود.
26- انرژي خورشيد وباد ( ازجمله مزيت هاي نسبي استان براي جايگزيني انرژي خورشيد وانرژي باد بجاي انرژي فسيلي و الکتريکي باتوجه به بادهاي 120روزه زابل و گرماي سوزان شهرستان ايرانشهر كه در فصل تابستان به بالاتر از 40 درجه هم مي رسد)
طرح هاي سرمايه گذاري داراي مزيت دراستان:
زمينه هاي سرمايه گذاري در استان سيستان و بلوچستان بسيار گسترده و متنوع مي باشند بطوريکه تنگناها و محدوديتهاي توسعه استان در بخشهاي مختلف را با برنامه ريزي و سياست گذاري اصولي مي توان کمتر و کم اثرتر نمائيم . لذا با توجه به اولويت ها در حال حاضر مي توان مهمترين طرحهاي سرمايه گذاري داراي مزيت و مورد نياز استان را به صورت زير احصاء نمود.
1- طرحها ي فرآوري وصنايع تبدبلي محصولات کشاورزي نظيرخرما،با توجه به ميزان بالاي توليدات استاني در اين زمينه، و با اولويت صنايع بسته بندي خرما مطابق تقاضاي بازارهاي جهاني.
2- صنايع تبديلي و بسته بندي جاليزات و مر کبات و موز در مناطق ايرانشهر، سرباز و چابهار.
3- توليد غذاي آبزيان وصنايع تبديلي وفرآورده هاي ماهي وميگو
4- طرحهاي فرآوري معدني نظيرکروم،آنتيموان،مس،آهک صنعتي وساختماني،کاشي و سراميک مواد ساينده،فرآورده هاي نسوز و توليد شيشه، سيمان و کلينکر، انواع آجر.
5- طرحهاي وابسته به صنعت خودرو از قبيل مونتاژ و توليد قطعات خودرو و موتورسيکلت از اولويت برخوردار است.
6- طرحهاي توليد شناور و کشتي هاي سبک و لنجهاي فايبر گلاس و پيشرفته، تعمير کشتي و توليد قايق هاي تندرو.
7- صنايع تبديلي دام وايجاد کشتارگاه صنعتي دام و طيور در مناطق جنوبي استان(بسته بندي گوشت-پودر گوشت، پودر خون،ژلاتين، چرم و سالامبورو مصنوعات و فراورده هاي چرمي).
8- صنايع تبديلي شير و فرآورده هاي لبني.
9- نوشابه هاي غير الکلي.
10- سرد خانه هاي زير صفر و بالاي صفر و تونل انجماد.
11- توليد پاکت سيمان با وجود کارخانه سيمان خاش وكارخانه سيمان زابل و در دست اجرا بودن سه کارخانه ديگر در سطح استان.
12- صنايع داروئي –توليد سرم و لوازم پزشکي و آرايشي.
13- توليد و مونتاژ ماشين آلات سنگين، راه سازي و معدني
14- احداث پالايشگاه نفت در چابهار با ظرفيت زير 300 هزار بشکه در روز.
15- پروژه خطوط انتقال گاز از عسلويه به سطح استان .
16- احداث خط راه اهن کريدور شمال-جنوب به طول 1600 کيلومتر.
17- صنايع پتروشيمي در جوار خط انتقال گاز .
18- اجرهاي نسوز آندالوزيتي (مولايت)
19- گرانيت برو توليد مصنوعات گرانيتي و مرمريت.
20- استخراج و فرآوري تالک، گارنت، آندالوزيت و سيليس.
21- توليد ظروف شيشه اي اوپال.
22- فرآوري و کار خانه سولفات مس.
23- استحصال اکسيد منيزيم ازآب دريا.
24- پر عيار سازي کروميت.
25- کائولن شوئي.
26- توليد کارخانجات چيني،سراميک و کاشي در خاش و ايرانشهر و زاهدان.
27- ايجاد مجتمع هاي توريستي وتفريحي و گردشگري درچابهار ، ايرانشهر ، زابل و خاش.
28- ظروف يکبار مصرف پلاستيکي و آلومينيومي.
29- احداث بيمارستان هاي فوق تخصصي در زاهدان و زابل.
30- توليد آبگرمکن خورشيدي با توجه به موقعيت جغرافيائي استان و مناطق همجوار.
31- طرحهائي نظير نوشابه سازي،سيگارت سازي، تورماهيگيري و روغن کشي و تصفيه شکر با توجه به نياز منطقه و با در نظر گرفتن صادرات به کشورهاي همسايه.
32- توليد قارچ صدفي با فن آوري مناسب صنعتي.
33- توليد کابلهاي برق و صنايع الکتريکي.
34- احداث و راه اندازي شرکت هاي بزرگ حمل و نقل بين المللي و ترانزيت
35- احداث مراكز جوجه كشي جهت تآمين جوجه مرغداريهاي سطح استان
36- تلاش براي ارتقاء وبهبود محصولات كشاورزي براي قابليت صادرات به كشورهاي اطراف خليج فارس و ساير كشورها.
و..........
سيستان و بلوچستان مستعد تامين گوشت کشور است .
استان سیستان و بلوچستان در زمینه پرورش دام و طیور، شتر و شتر مرغ، داشتن گاو دشتیاری، گوسفند و بز بلوچی، برخورداری از گاو نژاد سیستانی و مرغ بومی خزک از قابلیت های ویژه ای در سرمایه گذاری برخوردار است.
استان پهناور سيستان و بلوچستان يکي از قطب هاي تامين کننده گوشت قرمز کشور به شمار مي رود که باتوجه به موقعيت و توانمندي هاي موجود استعداد تامين گوشت کشور را داراست.
کيفيت بالاي گوشت توليدي در استان که طرفداران زيادي دارد و ميزان صادرات بالاي گوشت در سال از سيستان و بلوچستان به نقاط مختلف کشور، بيانگر قابليت منحصر به فرد منطقه در تامين اين ماده غذايي است.
پيش از اين و قبل از خشکسالي 12ساله منطقه سيستان، اغلب مردم اين منطقه به دامداري و کشاورزي اشتغال داشتند و افزون بر تامين گوشت خود استان نياز مردم برخي نقاط ديگر کشور را نيز برطرف مي کردند.
خشکسالي و کمبود آب در استان بويژه منطقه سيستان، پرورش دام و تامين علوفه آنها، دامداران اين منطقه را با مشکلات اساسي رو به رو کرد.
با از بين رفتن بخش بزرگي از کشاورزي و دامداري منطقه، ساير توانمندي هاي استان بويژه بهره گيري از موقعيت مرزي آن، بيش از پيش مورد توجه قرار گرفت.
کيفيت بالاي گوشت و بهداشتي بودن کشتار در کشتارگاههاي اين استان که اکثر مردم و مسوولان به اين مهم اذعان دارند، مرهون نظارت دقيق متوليان و کارشناسان دستگاههاي اجرايي دست اندرکار است که از زمان ورود دام به کشور تا قرار گرفتن در چرخه کشتار و سپس بسته بندي يا منجمد کردن گوشت، اجراي تمام مراحل را زير نظر دارند.
نگاهي گذرا به بازارچه هاي مرزي استان
وجود پارامترهاي مثبت در اين استان دولتمردان را در بعد از پيروزي انقلاب اسلامي برآن داشت كه به منظور رفع محروميت استان و ايجاد اشتغال براي مرزنشينان با محوريت قراردادن منابع بازرگاني و تجاري استان در مصوبه توسعه محور شرق به جنبـــه هاي بازرگاني و تجاري اهميت داده و با ايجاد بازارچه هاي مرزي و تأسيس منطقه ويژه تجاري صنعتي چابهار گامهاي اساسي براي توسعه پايدار استان بردارند .
بر همين اساس بازارچه هاي مرزي پيشين ، ميرجاوه و كوهك در سال 71 به تصويب هيئت محترم دولت رسيد و بازارچه مرزي ميلك در شهرستان زابل نيز با لحاظ شرايط حاكم بر افغانستان به تصويب دبيرخانه شوراي عالي امنيت ملي رسيد. وجود راه آهن زاهدان وپاكستان و قرارگرفتن اين استان در محور ارتباطي اكوو وجود زمينه هاي مناسب جهت صدور كالا و خدمات بخصوص ترانزيت از ديگر قابليتهاي اين استان بود كه در طرح توسعه محور شرق به آن پرداخته شده است .
- بازارچه مرزي ميلك :
اين بازارچه براساس مصوبه شوراي عالي امنيت ملي ودر راستاي اهداف گوناگون سياسي اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي ايجاد شد و يكي از اهداف مهم آن رسمي كردن مبادلات بين ايران و كشور همسايه افغانستان بود ازديگر اهداف آن ايجاد اشتغال براي مردم بومي و بالا بردن درآمد آنان از طريق تبادل كالاها، جلوگيري از قاچاق مواد مخدر، حفظ ثبات و امنيت مرزي منطقه ، همكاري با نيروي انتظامي و بهبود مسائل اجتماعي و فرهنگي مردم اين منطقه بوده است .
اين بازارچه در جوار روستاي ميلك ودر مجاورت رودخانه مرزي پريان مشترك و در نزديكي شهر زرنج مركز ولايت نيمروز افغانستان قراردارد به جهت اهميت اين بازارچه رقمي بالغ بر دوميليارد ريال از محل درآمد حاصل از اجاره غرفه و خدمات صرف ساخت و ساز و احداث ابنيه و تأسيسات اداري اين بازارچه شده است .
بگونه اي كه در حال حاضر 7 دستگاه سوله ( انبار )- 58 غرفه تجاري و ساختمان اداري بازارچه گمرك و پاسگاه انتظامي و باسكــول 60 تني در ايـــن بازارچــه احـــداث و يكي از كاملترين بازارچه هاي سطح استان مي باشد.
به جهت بازار مناسب كشور افغانستان تنوع صادراتي كالا دراين بازارچه بيش از ساير بازارچه ها مي باشد خشكسالي هاي پي در پي در استان سبب شده تا بسياري از افراد بومي منطقه در قالب غرفه دار و يا كارگران خدماتي در بازارچه مشغول بكار شوند كه تعــداد كارگران در حدود 300 الي 400 نفرمي شوند در بدو تأسيس بازارچه به دليل امكان واردات بسياري كالاهاي لوكس و لوازم خانگي سبب گرديده كه بازار زابل با انبوه كالاهاي وارداتي از افغانستان روبرو گرديده كه به تبع آن تأثيراتي نيز بر ساير پارامترهاي منطقه اي بگذارد.
بحران خشكسالي از يك سو و حجم مبادلات كالا از سوي ديگر سبب گرديد كه مسئولين را به فكرايجاد منطقه ويژه تجاري براي سيستان بياندازد كه اين نيز به نوبه خود در جهت شكوفايي و رشد اقتصادي منطقه موثر ومفيدخواهد بود .در اهميت منطقه ميلك همين بس كه بدنبال تحولات افغانستان و برقراري روابط سياسي در راستاي برقراري مبادلات تجاري و بازرگاني حسب تصميمات دولتين دو كشور پل مرزي ميلك كه ميتواند در رونق تجاري و اقتصادي و ترانزيت منطقه مفيد و موثر باشد در جوار بازارچه مرزي ميلك افتتاح و مورد بهره برداري تجار و بازرگانان قرارگرفت. با افتتاح پل ابريشم اكثر تجار و غرفه داران بدليل اقتصادي بودن صدور كالا مبادرت به صادرات از طريق گمرك نموده و كاهش صادرات اين بازارچه را پس از افتتاح پل شاهد هستيم . از سال 84 با توجه به اعتبارات تخصيص يافته از سوي دولت محترم كارهاي ذيل انجام پذيرفته :
1- محوطه سازي بازارچه كه هم كنون نيز در حال انجام مي باشد
2- ايزو گام ساختمان
3- تعميرات آب وبرق ساختمان
4- رنگ آميزي ساختمان
- بازارچه مرزي ميرجاوه :
اين بازارچه در جوار ميله مرزي 72 ، و در 15 كيلومتري بخش ميرجاوه قراردارد كه با شهرك تفتان پاكستان هم مرز مي باشد. فعاليت تجاري دراين بازارچه از سال 75 با حضور عوامل گمرك و مرزباني آغاز و به جهت موقعيت مناسب تجاري و امكان واردات كالاهايي با صرفه اقتصادي مانند برنج از استقبال خوب مرزنشينان برخوردار بوده اســت بگونــه اي كه حجم صـادرات و واردات در آن سالـها برابـري مي نمـايد. اين بازارچه در محوطه اي به مساحت 120000 متر مربع واقع شده عمده اقلام صادراتي از اين بازارچه شامل نخود خام كشمش خرماي قصب - خرماي مضافتي - زيره سبز - تخم گشنيز نخود چي اناردانه مي باشد. اين بازارچه داراي تأسيسات اداري بـــراي كاركنـان بازارچه وگمـــرك ومرزباني وهمچنيــن سولــه،انبــارو باسـكـول 60 تنــي مي باشد. بدليل همجواري اين بازارچه با گمرك رسمي و همچنين نبود انگيزه هاي اقتصادي براي كار در بازارچه ها ( مانند عدم امكان واردات بالا بودن تعرفه و عدم كنترل دقيق مرز) بسياري از پيله وران از ادامه كار در بازارچه خودداري وبصورت مستقل و يا در غالب تعاونيهاي مرزنشين اقدام به مبادله كالا از طريق گمرك ميرجاوه مي نمايند. همه اين عوامل دست به دست هم داده و تراز مثبت تجاري را در اين بازارچه بوجود آورده است . بطوريكه از سال 77 به بعد كه ورود برنج از ليست كالاي قابل ورود از بازارچه ها حذف گرديد فقط در زمينه صادرات از اين بازارچه آنهم با سياستهاي تعديل تعرفه ها كه از سوي مديريت بازارچه هاي مرزي استان در هر سال اعمال مي شده آمار بالاي صادرات را از اين بازارچه در سالهاي بعد شاهد هستيم . متأسفانه از ارديبهشت ماه سال جاري با اعلام عدم برخورداري صادرات بازارچه اي از جوايز صادراتي كاهش چشم گير صادرات اين بازارچه در سال جاري درپي داشت . اميد مي رود با سياست گذاري مناسب شاهد شكوفايي تجاري اين بازارچه كه همانا ايجاد اشتغال سالم و قانونمند را در پي دارد باشيم . با عنايت به اعتبارات تخصيص يافته از سال 84 كار رنگ آميزي ، تعميرآب ، برق و ساخت دربهاي ورود و خروج در بازاچه انجام شده است .
- بازارچه مرزي پيشين :
اين بازارچه در زميني به مساحت 9000 متر مربع در 15 كيلومتري بخش پيشين از توابع شهرستان سرباز و در مقابل روستاي رديك پاكستان قراردارد. اين منطقه نيز از دير باز محل مبادله كالا بصورت تهاتري بوده بگونه اي كه در سالهاي اول انقلاب احداث گمرك رسمي براي مبادلات قانوني كالا در دستور كار دولتمردان قرار گرفته و ساختمان گمرك و انبارهاوتأسيسات مورد نياز نيز ساخته و بدليل عدم استقبال كشور مقابل بلااستفاده مانده است. فعاليت تجاري در اين بازارچه از سال 75 آغاز و درحال حاضر يك كانتينر و دو باب اطاق جهت مجموعه اداري و دو سوله به مساحت 2150 متر مربع بعنوان انبار ويكدستگاه باسكول 60 تني جهت انجام امورات بازارچه استفاده مي شود. عمده اقلام صادراتي از اين بازارچه شامل نخود خام خرما كشمش سيمان پياز موكت و خشكبار مي باشد كه متأسفانه از سال 77 كه برنج از ليست كالاهاي قابل ورود از بازارچه حذف گرديده بدليل مقرون بصرفه نبودن صادرات با افت جدي مواجه شده و از سال 78 به بعد ميزان واردات سيرنزولي داشته . از نيمه دوم سال 84 بدليل امكان واردات نخودلپه اي و دام زنده از كشورمقابل شاهد افزايش صادرات 61% درصدي اين بازارچه هستيم . درسال 85 از محل اعتبارات عمراني كار تعميـــرات بازارچــه انجام شده است.
- بازارچه مرزي كوهك :
اين بازارچه در 5 كيلومتري روستاي كوهك ازتوابع بخش بم پشت سراوان در محدوده فنس كشي شده فعاليت تجاري خود را از سال 75 آغاز و بدليل نبود تفاهم نامه با كشور مقابل دچار نوسانات شديد تجاري بوده است. اخيراًبا پيگيريهاي انجام شده مكان بازارچه بدليل مشكلات فني مطرح شده از سوي مرزباني به محل مناسب تري در هفت كيلومتري روستاي كوهك منتقل گرديده است . پس از انتقال به محل جديد با تخصيص اعتباري بالغ بر498/587/802 ريال فنس كشي و متعاقب آن دولت پاكستان نيز مبادرت به ساخت گمرك و تأسيسات موردنياز نموده است. با توجه به استقبال دولت پاكستان و شرايط مناسب براي رونق مبادلات اقتصادي و تأكيد رياست محترم جمهوري در سفر به استان براي تقويت بازارچه هاي مرزي اعتبار موردنياز براي ساخت تأسيسات اداري شامل يك سوله هزار متري با كاربري انبار و يك سوله با كاربري اداري و تجاري براي غرفه ها و مجموعه اداري و همچنين دو اطاقك نگهباني در محل دربهاي ورود و خروج و باسكول 60 تني مدرن تأمين و كار ساخت آن دردست اجرا مي باشد. عمده كالاهاي صادراتي از اين بازارچه خرما موكت سيمان و خشكبار است كه اين بازارچه نيز همانند دو بازارچه ميرجاوه و پيشين متأثر از سياست حذف واردات برنج با تراز مثبت تجاري روبرو كه در سالهاي اخير با واردات كنجد و دام تا حدودي توازن در ميزان صادرات و واردات صورت گرفته است. اين بازارچه از موقعيت تجاري مناسبي برخوردارمي باشد كه در صورت موافقت كشور مقابل و مسئولين داخلي پيشنهاد مرز رسمي براي منطقه كوهك در دست بررسي مي باشد. بدليل جابجايي تا مدتي قبل فاقد تأسيسات اداري و انبار بوده و از چهار دستگاه كانكس براي انجام امور اداري و گمرك استفاده مي گردد. در محوطه 10 هكتاري فنس كشي گرديده و ازامكانات آب ، برق و تلفن برخوداراست با توجه به تأمين اعتبار لازم در سال 84 از محل اعتبارات توازن منطقـــه اي كــــارساخـــــــت وســـازتأسيسات اداري و تجاري ، انباروباسكول دردست اجرا مي باشد .
- بازارچه مرزي جالق :
اين بازارچه در 15 كيلومتري بخش جالق براساس مصوبه طرح توسعه توازن منطقه اي استان پس از جانمايي ، با اعتباري بالغ بر 8 ميليارد ريال فنس كشي، احداث ساختمان اداري و تجاري به مساحت 1281 متر ، دو واحد يك هزار متري سوله به عنوان انبار ، تأسيسات آب ، برق ،باسكول 60تني درتاريخ 13/6/84 افتتاح وازتاريخ 12/2/85 با استقرار پرسنل عوامل گمرك و آماده بهره برداري شد.
اين بازارچه پس از افتتاح بدليل مشكلات فرامرزي و نبود راه مناسب در خاك كشور مقابل( عدم امكان تردد خودرو هاي سنگين ) با عدم استقبال مواجه گرديده كه با توجه به اينكه از اين منطقه بيشتر فرآورده هاي نفتي و روغن تصفيه دوم قاچاق گرديده و درحال حاضر امكان صدور اين نوع كالاها از طريق بازارچه ها وجود ندارد از ديگر عوامل ركود صادراتي بازارچه مي باشد
- بازارچه مرزي ريمدان :
اين بازارچه در حوزه شهرستان چابهار بوده و جانمايي آن انجام و در سال 84 با تخصيص اعتبار از طريق توازن منطقه اي كارفنس كشي ، انشعاب آب ، برق ، نصب باسكول ، خريد كانكس و ساخت سرويس بهداشتي ، تسطيح بازارچه ، خريد تانكر و حوض انبار انجام شده است و با استقرار گمرك در ارديبهشت ماه 87 در حال بهر ه برداري آزمايشي مي باشد
- بازارچه مرزي گمشاد :
اين بازارچه در سال 84 دربخش ميانكنگي زابل روستاي گمشاد واقع شده است و نسبت به فنس كشي ، انشعاب آب ، برق ، تلفن نصب كانكس، خريد باسكول وساخت سرويس بهداشتي اقدام شده است و در تاريخ 19/9/86 افتتاح گرديده.
- بازارچه مرزي صيادي پسابندر :
اين بازارچه از سال 1380 به تصويب هيئت محترم وزيران رسيده وهدف ازتأسيس آن فراهم نمودن زمينه مبادلات صيادي اهالي ساكن در كنار درياي عمان مي باشد. اين بازارچه در حوزه شهرستان چابهار قراردارد كه جانمايي آن انجام وقطعه زميني در منطقه پسابندر پيش بيني شده ولي بدليل نبود تفاهم نامه با كشور مقابل و مشكلات مربوط به تردد اهالي با توجه به اينكه نقطه صفرمرزي در 20 كيلومتري ساحل مي باشد تا كنون عليرغم برگزاري جلسات و پيگيريهاي اداري راه اندازي نشده است، با توجه جلسه اخير درمحل فرمانداري چابهار و قول مساعد مرزباني در جهت حل مشكلات با توجه به پيش بيني اعتبار در سال 86 انشاء ا.. هرچه زودترشاهد شروع ساخت و ساز در اين بازارچه باشيم .
فهرست عمده كالاهاي صادراتي از بازارچه هاي مرزي بازارچه استان
نوع كالا
سيب زميني- گوجه فرنگي- سيمان سفيد- پمپ آب- كنسرولوبيا -كولر آبي – نوشابه- نمك- كلوچه -كلمن آب - شيلنگ آب - قير-هندوانه-پروفيل- بشكه خالي- بيسكويت –ابر- گچ سمنان- ذغال سنگ -حشره كش- ماكاروني - رب گوجه فرنگي- يخچال- شكلات- پرز- درب و پنجره آهني- پارچه- ضدزنگ- خرطومي- لوله پوليكا – نوشمك- لوله و اتصالات- گالن پلاستيكي- پلاستيك بسته بندي- بستني - جوراب- كابينت - بادمجان - طناب پلاستيكي- فرش و كناره- سوسيس- گاوصندوق- موتور سيكلت -پودرحشره كش- لوازم يدكي موتور- سليندرگاز-ميز تلويزيون- دوغ - درب فيبري- كالباس- پفك- موكت – خيارسبز- كيك و كلوچه- كيسه پلاستيكي ظروف يكبارمصرف- سنگ دستشويي- سيب درختي- كرم مرطوب كننده- ظروف بلورين- كمد فلزي- فيبراسفنجي- آب معدني- تانكر آب- نئوپان- كنسرو نخودسبز- گچ پيش ساخته- خرما- پودرسنگ- لاستيك ماشين- موزائيك، درب وپنجره آلومينيومي- آلوچه- گريس- دمپايي- ماست- لواشك- كف شوي پلاستيكي- سطل پلاستيكي- كنسروبادمجان- كمد چوبي- آهك - ايرانيت - لوله داربست – يخمك- ميز فلزي – تنورگازي- رنگ- آبميوه - آجر سفال- كمپوت- چوب پرده- پودر گوگر-همبرگر- كفش- مايع ظرفشويي- تخم مرغ- لوازم يدكي تراكتور- ميز و صندلي فلزي- پياز- خودكار- يخدان فيبري- كارتن خالي- خرمن كوب- تابلوبرق صنعتي- ماشين لباسشويي- تسمه آهني- فرغون - دستگاه نجاري كاشي- اجاق گاز-مبلمان- مايع سفيد كننده -گچ نوين- پادري - سنگ ساختمان- مربا- دستكش پلاستيكي- آب اسيد- قفسه فلزي- خميرمايه- دستگاه شيريني پزي -ميخ مفتولي- سيم خاردار- گاري چهار چرخ- صندوق حلبي- سيم برق- برس سيمي- پتو- دستگاه بلوك زني پوشك بچه- چهارچوب آلومينيومي- تختخواب فلزي – سويا- چهار چوب آهني- محافظ شيشه اي- پيچ و مهره- گاو آهن - دستگاه آپارات - تشك ابري -زيره سبز- تخم گشنيز –كشمش- تيز آبي- نخود خام- آلوبخارا- انار - سياه دانه- رازيانه - تخم خربزه- تخم گل محمدي - كلپوره -عسل -علف- گاو زبان- نخودچي- عناب –مغزبادام- بادام سنگي- انجير- ضايعات پلاستيك- سيب زميني - آب معدني - رب گوجه فرنگي- خوراك دام- كشك- باقلا- - تخم كدو - پودرآب پنير- فلفل قرمز- تن ماهي - آب نبات -گريس عايق رطوبتي - رول پلاستيك
مشكلات قاچاق كالا
موضوع قاچاق كالا وگستردگي آن در استان به گونه اي است كه بخش وسيعي از توان نيروي انتظامي صرف مبارزه با قاچاق كالا وتوقف وانجام امور اداري و قضائي اين موارد گرديده و بالطبع توان زيادي از دستگاه قضائي وگمرك نيز صرف اين مسائل شده و گاهاً به دليل عدم وجود اختيارات استاني در زمينه تعيين قيمت وفروش اينگونه كالاها ،باعث ازبين رفتن وخرابي بخشي از كالهاي توقيفي مي شود كه اين خود منجربه ازبين رفتن منابع پولي كشورو ايجاد هزينه ميگردد.
همچنين كمبود جا وانبار در گمركات استان يكي ديگر از مشكلات مي باشد كه به دليل فزوني كالاهاي قاچاق تو قيف شده درفصولي از سال باكمبود جا و انبار مواجه بوده و در اينگونه م.واقع مقدار زيادي از كالا هاي قاچاق در محوطه باز نگهداري مي شود كه اين امر مسائلي از قبيل به سرقت رفتن كالاها ،فسادپذيري ،آب خوردگي و آب ديدگي وضرر وزيان ناشي از نور آفتاب رادر فصل تابستان در پي دارد.
دليل وجود قاچاق كالا درسطح بسيار گسترده در مرزهاي استان ،نبودن اشتغال مولد وكافي در آن مناطق، سود سرشار وباد آورده از طريق قاچاق كالا و نياز شديد مردم دو سوي مرز به كالاهاي وارده و صادره قاچاق مي باشد كه حاضرند اين كالاها را به هر قيمت خريداري كنند.مثلا ً كالايي كه در زاهدان ارزان باشد(مواد سوختي وآرد) كه هردو از يارانه دولتي استفاده مي كنند در كشورهاي همجوار گران مي باشند آن را با قيمت بالاتر از قيمت بازار مي خرند و به طرق مختلف به مرزها رسانده و وارد كشور مقابل مي نمايند .
انواع كالاهاي كه به طرق غير رسمي وارد منطقه مي شوند عملاً كالاهاي لوكس و در رأس آنها پوشاك ،پارچه ولوازم آرايشي و بهداشتي (بالغ بر 56 قلم كالا)مي باشند كه از مبادي مرزي به صورت قاچاق وارد استان ميشوند ولي خوشبختانه با ايجاد موانع و انسداد مرزها استان مبادرت به قاچاق در استان كاهش چشم گيري داشته ولي بايد يك فكر اساسي وبنيادي براي كساني كه قبلاً به كار قاچاق كالا بوده و از اين طريق ارتزاق مي كردند بشود تنها راه آن ايجاد زمينه هاي سرمايه گذاري، كارخانه توليدي وصنعتي و نيروگاههاي حامل انرژي ،كارگاهها وبنگاههاي زود بازده بهبود خطوط ارتباطي استان (ريلي ،دريايي،جاده ايي)رونق دادن به فعاليتهاي كشاورزي وبهبود و ارتقاء روشهاي بازرگاني وتجاري و.....مي باشد ور گرنه به مشكلات استان وكشور بيشتر از پيش افزوده مي شود .
راههاي كاهش قاچاق كالا ومبارزه با مبادله غير رسمي كالاها
1- ايجاد اشتغال مناسب در زمينه هاي صنعتي ،كشاورزي،معدنيو تجاري درنواحي مرزنشين و روستائي
2- افزايش حقوق و دستمزد مأمورين گمركي وكاركنان نيروي انتظامي بخصوص در نواحي مرزي
3- پرداخت وجوه حق الكشف قانوني به مأمورين واحد كشف در زمان مناسب
4- ساماندهي به مبادلات غير رسمي از طريق تشكيل و گسترش فعا ليت بازارچه هاي مشترك مرزي و تبديل بعضي از بازارچه هاي فعال به منطقه ويژه اقتصادي به معناي واقعي خود و يا منطقه آزاد تجاري
5- استفاده از توانمنديهاي استان در جهت سرمايه گذار و استفاده از سرمايه گذاران داخلي وخارجي
6- بالا بردن آگاهي و اطلاعات تجار وبازرگانان استان با روشهاي نوين و پيشرفته تجارت خارجي و و روشهاي اصولي بازرگاني
7- بالابردن سطح دانش و آگاهي عموم مردم در جهت استفاده از مزيتهاي بازرگاني وتجارت وسرمايه گذاري در امور اساسي و زيربنايي استان از طريق استانداري ،سازمان بازرگاني ، گمرك ، مديريت بازارچه هاي مرزي و بانكهاي عامل.
بديهي است انگيزه اصلي از طرح چنين موضوعي عملاً بهره گيري از مزيت نسبي استان در امر مبادله و بازرگاني با كشورهاي پاكستان و افغانستان و ترانزيت كالا به كشورهاي آسياي ميانه و تأمين منافع ملي و منطقه اي و ساماندهي به شبكه غير رسمي ورود كالاهاي لوكس و مصرفي به داخل منطقه و ايجاد فرصت هاي شغلي مناسب براي تعداد قابل ملاحظه اي از بيكاران استان است. كه اين خود باعث ايجاد رقابت سالم وقانوني مي شود كه امكان وجود عرضه كنندگان متعدد ومناسب در درون بازار رابوجود مي آورد . وهمچنين باعث ازبين رفتن ريسك وخطراتي كه معمولاً بخش عمده اي از قيمت كالاهاي قاچاق راتشكيل مي دهد مي شود. وجود بازارها وبازارچه هاي مرزي قانوني در دو طرف مرز باعث مي شود كليه هزينه ها ي ناشي از به خطر افتادن كالاهاي وارداتي وصادراتي تجار و از دست دادن احتمالي آنها را به صفر كاهش مي دهد وبدين ترتيب هزينه حمل ونقل كالا نيز در سطح معقولي تنزل پيدا خواهد كرد. از اين رو مكانيزم گردش كالا از مبادي ورودي و خروجي كالا از مرز بايد به گونه اي طراحي شود كه هر شكل وشيوه غير رسمي وقاچاق اينگونه كالاها از مرز به حداقل كاهش داده وشكل گيري هر نوع شبكه جانبي از تردد غير رسمي كالا را در ساير نقاط مرزي استان منتفي سازد و از نظر اقتصادي نيز هرگونه مبادله كالا را خارج از چارچوب بازار مشترك مرزي ويا منطقه ويژه و يا منطقه آزاد تجاري از ميان بر دارد .
asrehamoon.ir/vdcbz9b8.rhbgspiuur.html
