کشف یک اثر پنج هزار ساله در سیستان +عکس

"تپه دشت" در سه کیلومتری جنوب غربی شهر سوخته در شمال سیستان و بلوچستان قرار گرفته و این دومین حفاری پس از انقلاب در این محوطه است که یک گروه باستان‌‌شناس در آن انجام داده است.

دکتر "مهدی مرتضوی"، رئیس گروه باستان‌شناسی این محوطه تاریخی که مدرک باستان‌شناسی خود را از دانشگاه "برادفورد" انگلستان دریافت کرده و اکنون مشاور انجمن باستان‌شناسی جنوب آسیا است؛ در ارتباط با این حفاری در گفتگو با «نسیم» اظهار کرد: مهمترین یافته این فصل کاوش یافته‌های اثر انگشت انسان‌های پنج هزار سال پیش است که می‌تواند در روشن شدن خیلی از مسائل مبهم "شهر سوخته" موثر باشد.

وی ادامه داد: اثر انگشت مربوط به  اضافه‌‌های گل‌های سفالگری است که سفالگر حین شکل دادن به سفال از آن کنده و دور انداخته است. این اثر انگشت به ما کمک می‌کند تا جنسیت و حتی سن فردی که در آنجا کار می‌کرده نیز مشخص شود.

مرتضوی که  اکنون با 45 سال سن دانشیار پایه 27 دانشگاه سیستان و بلوچستان است؛ در مورد اهمیت اثر انگشت یافت شده می‌گوید: باستان‌شناس می‌تواند از دیدهای مختلف بررسی کند. اگر اثر انگشت را بررسی کنیم می‌توانیم به برخی ابهامات یافته‌های قبلی پاسخ دهیم. برای نمونه بیشتر اشیاء قیمتی در قبرهای "شهر سوخته" در کنار خانم‌ها پیدا شده و این موضوع باعث شد که بگویند "شهر سوخته" یک جامعه زن سالار بوده است. این یک نگاه تک بعدی است که ما را منحرف می‌کند. ما باید شواهد مختلفی برای اثبات این موضوع داشته باشیم. با کشف این اثر انگشت‌ها اولاً مشخص می‌شود که افرادی که در کارگاه‌های تولید سفال کار می‌کرد‌ند چه جنسیتی داشته و در حدود چه سن بوده‌اند و اگر تعداد زیادی از این اثر انگشت‌ها یافت شود؛ حتی رنج سنی افرادی که در کارگاه کار می‌کردند نیز مشخص می‌شود.

تولید انرژی از کود حیوانی

این مشاور انجمن باستان‌شناسی جنوب آسیا در مورد یافته دیگر خود در حفاری این محوطه که مربوط به تولید انرژی از کود حیوانی است؛ این گونه می‌گوید: این یک هنر است که پنج سال قبل، انرژی باستان در سیستان کود حیوانی بوده است. آن مردم فهمیده‌اند که این سنتز و فتوسنتزی که بر اثر تابش خورشید در گیاه اتفاق می‌افتاد و گاو این گیاه را می‌خورد و به شکل مدفوع از بدنش خارج می‌شود؛ تولید انرژی می‌کند. مردم از این کود حیوانی به عنوان سوخت استفاده می‌کردند. درست است که این فرد دانشگاه نرفته و کار او استاندارد شده نیست؛ ولی می‌فهمد گرمایی که کود حیوانی ایجاد می‌شود چقدر مفید است. ما کود حیوانی را که به صورت عادی در کنار درخت می‌ریزیم تولید گرما می‌کند. این گرما مربوط به کودی است که هنوز آتش نگرفته است حالا اگر این کود آتش بگیرد چقدر گرما تولید می‌کند؟ طی بررسی‌ها و پژوهش‌هایی که پس از فصل اول حفاری این منطقه صورت گرفت مشخص شد که کوره‌های "تپه دشت" با کود حیوانی از 800 تا 1100 درجه حرارت تولید می‌کرده است.

وی از روش باستان‌شناسی تجربی برای مقایسه یافته‌های قدیمی در این فصل از کاوش استفاده کرده است. او این روش را در رابطه با شواهد تولید انرژی از کود حیوانی بکار برده است. مرتضوی در این باره گفت: در این فصل از باستانشناسی تجربی کمک گرفتیم. با این معنی که تیم حفاری همزمان با حفاری، یک کوره مشابه با کوره‌ای که در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته،  شبیه‌ سازی کرد با این تفاوت که ابعاد، ظرفیت و استاندراد‌های کوره شبیه‌سازی شده با کوره مورد استفاده در "تپه دشت" تفاوت داشت. هدف از طراحی کوره پخت سفال نبود؛ بلکه بررسی واکنش باقی مانده‌های خاکستر کود‌های حیوانی با خاکستر کشف شده در این محوطه بود. این کوره همانند کوره‌های قدیمی در جهت باد قالب منطقه ساخته شد تا تاثیر انرژی باد نیز معلوم شود. درجه حرارت ناشی از سوختن چند تکه کود حیوانی در این کوره 288 درجه سانتی گراد بود.

گاو سیستانی، نژاد باقیمانده از پنج هزار سال قبل

مسئول این گروه حفاری در بخش دیگری از سخنان خود به کشف بعدی تیم باستان‌شناسی که به اهمیت گاو سیستانی در نزد مردم "شهر سوخته" می‌پردازد؛ اشاره کرد. کشف چند "پیکرک گاو" از جمله دیگر یافته‌های تیم حفاری "تپه دشت" است. مرتضوی در این باره اظهار کرد: در مورد پیکرک‌های کشف شده تصور بر این است که یک حالت نمادین برای مردم آن دوران داشته است.  "پیکرک گاو"، نمادی از نژاد گاو سیستانی که هنوز هم نژاد برتر دامی شناخته می‌شود و تصاویر آن در تخت جمشید هم وجود دارد؛ است. این پیکرک نشان می‌‌دهد این گاو حیوانی بسیار مهم برای مردم آن دوران بوده است. اهمیت آن به این دلیل است که علاوه بر این که  از شیر، گوشت و پوست این حیوان استفاده می‌کردند؛ ‌از پِهن آن برای تولید انرژی، از قدرت آن در کارهای کشاورزی و در ضمن از استخوان آن نیز به عنوان ابزار استفاده می‌کردند.  

در مورد گاو سیستانی، کارشناسان معتقدند که این نژاد، نژاد دامی برتر کشور محسوب می‌شود و قابلیت افزایش وزن تا یک کیلو و 100 گرم در روز را دارد و همچنین می‌تواند روزانه پنج کیلو و 700 گرم شیر تولید کند.

پارچه‌های هزاره سوم قبل از میلاد

مرتضوی کشف بعدی این حفاری را "تکه‌های پارچه" اعلام کرد. پارچه‌هایی که اهمیت آنها را اینگونه عنوان داشت: نمونه پارچه یافت شده در این حفاری متعلق به اواسط هزاره سوم قبل از میلاد است. این پارچه به ما نشان می‌دهد که مردم آن دوران از محیط طبیعی چه پارچه‌هایی تولید می‌کردند. از پارچه‌هایی که تاکنون یافت شده آزمایش‌های مختلفی صورت گرفته است. ما متوجه شده‌ایم که پارچه‌ها از دو بافت Z شکل و  Sشکل تشکیل شده‌اند و اینکه برخی پارچه‌ها از بافت‌های کنف(گیاهی) و حیوانی ساخته شده است.

"تپه دشت" کجا واقع شده است؟

«تپه دشت» یکی از محوطه‌های اقماری "شهر سوخته" است که فعالیت‌های صنعتی در آن انجام می‌شده. این تپه 5.7 هکتار وسعت دارد که براساس حفاری‌های اولیه قدمت آن به دوره دوم استقرار در "شهر سوخته"، یعنی 2800 سال قبل از میلاد باز می‌گردد. رئیس دانشکده باستان‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان در مورد زوایای حفاری در این محوطه باستانی عنوان کرد: فصل دوم حفاری از هشتم آذرماه تا نهم دی‌ماه امسال به مدت 30 روز  انجام شد. 12 عضو هیأت حفاری به همراه یک کارشناس فنی و دو راننده در این مدت فعالیت کردند. برای  شروع کار مجوز حفاری در سه مربع 10 در 10 متر دریافت شد؛ ولی در مجموع چون لزومی برای این مقدار حفاری نبود تنها دو بخش شش در شش و 10 در پنج متر حفاری شد. "تپه دشت" یک محوطه یا یک کارگاه تولید سفال است که در فاصله سه کیلومتری جنوب غربی "شهر سوخته" قرار گرفته است.

آیا "تپه دشت" در یونسکو ثبت می‌شود؟

سرپرست گروه باستان‌شناسی "تپه دشت" در مورد اینکه آیا این محوطه می‌تواند در فهرست آثار تاریخی یونسکو قرار گیرد؛ در گفتگو با «نسنیم» گفت:‌ اگر حمایت مالی از این محوطه انجام شود ظرف 10 سال این محوطه را در یونسکو به ثبت می‌رسانیم. اکنون حمایت‌ها ضعیف است.

مرتضوی با بیان اینکه محدودیت‌ها عمدتاً مالی است؛ ‌افزود: اکنون هزینه‌های این حفاری از سوی دانشگاه سیستان و بلوچستان تأمین شده است. اگر این  یافته براساس همین ردیف‌ها پیش برود؛ فقط10 سال برای رسیدن به نتایج این حفاری زمان نیاز است؛ ولی اگر بودجه مشخصی در نظر گرفته شود؛ تمام نتایج این حفاری ظرف یکی دو سال آماده و منتشر می‌شود. در صورتی که دولت حمایت کند بی‌درنگ این اثر جزو فهرست جهانی آثار یونسکو به ثبت می‌رسد.

تصاویری از کاوش باستان شناسی اخیر "تپه دشت" و برخی از یافته‌های آن:

باستان شناسان مشغول حفاری در دومین کوره یافت شده در "تپه دشت"

نمایی از بخش‌های حفاری شده دومین کوره کشف شده در "تپه دشت" مربوط به اواسط هزاره سوم  قبل از میلاد

گیاهی که پنج هزار سال قبل برای مشتعل کردن کود حیوانی به عنوان سوخت احتمالی کوره‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته و نمونه امروزی آن که بدون تغییر در اطراف شهر سوخته یافت می‌شود

انبار خمره‌ای شکل کوچک که مقداری مواد غذایی کپک زده در آن یافت شده است

نمونه پارچه یافت شده در این حفاری متعلق به اواسط هزاره سوم قبل از میلاد

ظرف گلابی شکل کشف شده در فصل دوم حفاری "تپه دشت"، متعلق به اواسط هزاره سوم قبل از میلاد