حل بحران بی آبی در شرق کشور با انتقال آب از دریا

به گزارش عصرهامون، تغییرات اقلیمی، افت میزان بارش ها، کاهش محسوس سطح آب های زیرزمینی، روند رو به فزونی گرم شدن زمین از یک سو و افزایش روزافزون جمعیت، ظهور شهرها و کلان شهرهای جدید و گسترش آلودگی آب ها و... از سوی دیگر آسیب های ناشی از آن را تشدید و زنگ خطر را برای آینده آب به صدا در آورده و باعث شده تا موضوع دسترسی به منابع پایدار آبی هر روز برای کشورها مهم تر و حساس تر شود.

این مساله در سالیان اخیر رفته رفته منجر به بروز اختلافات و منازعات بین کشورهای مختلف دنیا به ویژه در منطقه خاورمیانه شده و از جمله آن می توان به اختلاف ترکیه، سوریه و عراق برسر فرات، اختلاف و منازعه اردن، اسرائیل و لبنان به دلیل سرچشمه رود اردن، اختلاف ایران و افغانستان بر سر رود هیرمند و هریرود، اختلاف 9 کشور ساحلی رود نیل، سهم خواهی بیشتر هند از پاکستان (پس از حمله انتحاری گروه جیش محمد کشمیر، هند تهدید کرده است که آب بیشتری از رود سند برداشت خواهد کرد. این شدیدترین تهدید آبی هند بر علیه پاکستان در چهل سال گذشته است) اشاره کرد.

اوضاع آب در ایران نیز چندان شرایط مطلوبی ندارد و در حال حاضر مساله آب و منابع آبی در کشورمان، چنان مهم و استراتژیک شده که ضرورت توجه بسیار جدی و راهبردی را دو چندان کرده است. در حالت کلی حال و روز آب در غالب نقاط جمعیتی کشور چندان امیدوارکننده نیست اما شدت این بحران در شرق کشور وضعیت به مراتب بحرانی تر به خود گرفته؛ ميزان وابستگی به آب زيرزمينی در این منطقه از کشور به طور معناداری بيشتر از ميانگين كشوری است و متاسفانه بخش اعظم مساحت استان های شرقی كشور شامل استان های خراسان رضوی و جنوبی و سيستان و بلوچستان در پايين ترين رتبه بندی بارش يعنی كمتر از 150 ميلی متر در سال قرار دارند.

بسیاری از روستا‌های واقع در 3 استان سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی از نعمت آب بی بهره اند و کمبود آب بخش های مختلف صنعت و کشاورزی و مصرف شرب آنان را تحت تأثیر قرار داده است. تنها 30 درصد روستاهای سیستان و بلوچستان از شبکه ‌روستایی برخوردارند، که در اکثر اوقات با قطع آب مواجه اند. تأمین آب بسیاری از روستاهای این استان به وسیله چاه های آب به تعبیر محلی لب شور صورت می گیرد و آب رسانی به بیش از هزار و 300 روستا با سهمیه روزانه 15 لیتر برای هر فرد با تانکر و نگهداری آب در هوتک ها (حوض انبار) انجام می شود. 374 روستا از هزار و 543 روستای تخلیه شده (24 درصد) بین سال های 1390 تا 1395 مربوط به سه استان محور شرقی است. از سال 1385 تاکنون 26 درصد درگیری های محلی (دومین عامل) ناشی از اختلافات ملکی آب، زمین بوده، از مجموع 3هزار و 335 روستا در خراسان رضوی، 485 روستا یعنی جمعیتی حدود 248هزار نفر با تانکر و 640 روستا (503هزار نفر) با تنش آبی رو به رو هستند و ...

با تداوم این روند در آینده ای بسیار نزدیک شاهد تشدید بحران آبی در استان سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی، افزایش تنش های امنیتی، بهم ﺭﻳﺨﺘﻦ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋی و تضاد بین دولت و ملت (اعتراض مردم خرمشهر به وضعیت آب آشامیدنی در تیرماه سال گذشته، اعتراض مردم کرمان در تیرماه 1398 به وضعیت قطعی آب و فشار کم آب در برخی محلات) افزایش نرخ تخلیه روستاها و جابجایی ناخواسته مردم، افزایش مشکلات حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ سه استان پهنه شرقی، عدم ادغام فرهنگی جوامع روستایی در شهرها، افزایش آسیب های اجتماع و خطرات امنیتی تخلیه نواحی مرزی (مرزهای شرقی ایران حدود 32 درصد از مرزهای خشکی ( 22 درصد از کل مرزهای کشور) را شامل می شوند با موضوعاتی از قبیل مواد مخدر، مناقشات آب و حضور کشورهای بیگانه دست به گریبانند و خالی از سکنه شدن مناطق مرزی به معنای امکان ایجاد فضای مناسب برای تعرض به خاک کشور توسط همسایگان و افزایش احتمال اقدامات خرابکارانه است) خواهیم بود.

همه و همه این ها مسائل و چالش هایی است که باعث شد تا در نهایت نظریه انتقال آب از دریای عمان مطرح و با جدیت بیشتری دنبال شود. طرحی بزرگ و پروژه ای پیچیده که اجرای آن مستلزم برنامه ریزی دقیق و در نظر گرفتن ابعاد و پیامدهای خرد و کلان در عرصه های گوناگون است و بی تردید یک از مهم ترین ابعاد مطرح در آن مطالعات اجتماعی طرح است؛ چرا که بهره وری حداکثر از منابع آب موجود و تطابق با اصول توسعه پایدار، به ارزیابی و شناسایی تأثیرات اجتماعی طرح و بررسی مسائلی از جمله ویژگی های جمعیتی، مطالعات پایه یا آنالیز کنشگران، پایش افکار و تعیین میزان آگاهی، حساسیت و مشارکت اجتماعی جوامع محدوده طرح، شناسایی اولویت ها، روش ها و ابزارهای آگاهی بخشی و دانش افزایی گروه های مخاطب، ویژگی های اجتماعی و مطالعات جامعه شناختی جوامع، مطالعات حقوقی و کاربری اراضی محدوده طرح، مشارکت های مردمی جوامع محدوده طرح، آینده پژوهی آثار اجتماعی طرح و نظام پیشنهادات وابسته است.

مطالعات جمعیتی و حرکات جمعیت
پیش بینی روند رشد جمعیت در استان‌ های شرق کشور نشان می دهد که جمعیت این سه استان در سال 1420 به 14میلیون و 300هزار نفر خواهد رسید. براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395، در دوه زمانی 95-1390 در مجموع مقصد مهاجرت 82هزار و 873 نفر سیستان و بلوچستان، 62هزار و 365 نفر خراسان جنوبی و 314 هزار و 859 نفر استان خراسان رضوی بوده و 112هزار و 50 نفر از سیستان و بلوچستان، 64هزار و 656 نفر از خراسان جنوبی و 301 هزار و 232 نفر نیز از خراسان رضوی خارج شده اند.

نتایج این سرشماری در همین دوره زمانی نشان می دهد که تعداد خالص مهاجران سیستان و بلوچستان در دوره زمانی مورد بحث، بدون در نظر گرفتن مهاجرانی که از خارج کشور آمده و یا به خارج رفته اند و نیز مهاجرانی که استان محل اقامت آنان نامعلوم است منفی 29هزار و 267 نفر، در خراسان جنوبی منفی 2هزار و 291 نفر و در خراسان رضوی 13هزار و 627 نفر بوده است. همچنین تعداد کل مهاجران سیستان و بلوچستان در این دوره زمانی 194 هزار و 833 نفر بوده است. اولین مقصد مهاجرتی برون استانی مردم سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی، خراسان رضوی اولین مقصد مهاجرت برون استانی مردم خراسان رضوی، استان تهران و بوده است.

خرید اراضی واقع در مسیر اجرای طرح و تغییر مالکیت ها
طبق نتایج تحقیقات میدانی سه درخواست عمده معتمدان محلی عبارت از است از: تأمین آب شرب ساکنان، به کارگیری نیروی کار محلی در مراحل مختلف طرح و خرید اراضی واقع در مسیر اجرای طرح با پرداخت متوسط قیمت آن؛ چنانچه این خواسته ها برآورده شود امکان همکاری ریش سفیدان و معتمدان محلی، اعضای شوراها، روحانیون و ساکنان محلی در طرح وجود دارد.

آثار اجتماعی مثبت طرح
اجرای این طرح در کنار مزیت مرتفع کردن نیاز شهرهای شرق به آب مزایای دیگری از قبیل برجسته سازی نقش سیستان و بلوچستان و به ویژه چابهار در توسعه ملی، توسعه صنعتی، سرازير شدن سرما‌يه ها و تنوع بخشی صنعتی، بهبود کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی ساکنان محدوده طرح، کاهش مهاجرت ساکنان محدوده طرح به کلانشهرها و خارج استان، افزایش مهاجرت به مناطق روستایی و شهرهای کوچک محدوده طرح، تغییر مسیرهای مهاجرتی به شهرهاي کوچک محدوده طرح، کاهش وابستگی منابع آبی به کشورهای همسایه‌ و فرصت چانه زنی با سایر تأمین کنندگان احتمالی آب از جمله ترکمنستان و افغانستان را نیز فراهم می کند.

همانطور که می بینید اجرای این طرح عظیم در شرایط فعلی مساله ای اجتناب ناپذیر است اما مدنظر قرار دادن استراتژی ها و سیاست هایی از قبیل تعامل و ارتباط مستمر با جامعه مدنی و فعالین حوزه آب، تأمین نیاز آبی جوامع محدوده طرح در حوزه مبدأ، بکارگیری نیروی کار محلی و استفاده از همیاری ظرفیت های محلی نظیر افراد با نفوذ، ریش سفیدان، و معتمدين محلی در طراحی، تصمیم گیری، اجرا و بهره برداری از طرح و ... مسائلی است که می تواند منجر به کاهش تنش های اجتماعی و ارتقای مشارکت محلی هر چه بیشتر در مسیر موفقیت طرح شود.

انتهای پیام/ https://www.asrehamoon.ir/vdcao0n6049n6a1.k5k4.html