نوروز و آیین هایی که همچنان زنده است/ از "رقص چوب" در سیستان تا "گاوجنگی" و "آتش بازی" در بلوچستان

به گزارش عصرهامون، نوروز در هر نقطه ای از میهن عزیزمان ایران دارای آداب و رسوم ویژه ای است، آیین هایی که از گذشته و روزگار باستانی باقی مانده و با اندکی تغییر به دست ما رسیده است.

خانه تکانی، پخت شیرینی ها و خوراکی های محلی و بازی ها و جشن هایی که ویژه این عید باستانی برگزار می شود در هر خطه ای تفاوت هایی دارد.

در سیستان و بلوچستان نیز آغاز سال جدید را با بازی های محلی گرامی می دارند و به همین بهانه در کنار یکدیگر جمع می شوند و جشن می گیرند.

در سیستان نوعی رقص محلی با چوب انجام می شود که به چوب بازی یا رقص چوب سیستانی معروف است و به نوعی آیین جنگ و صلح به زبان چوب که از گذشته بر جای مانده است.

در بلوچستان نیز گاوبازی یا گاو جنگی، آتش بازی و رژه اسب ها و شترها از مهم ترین مراسم برای گرامیداشت عید نوروز محسوب می شود.
 
انتخاب پهلوان سیستان با رقص چوب سیستانی
 
محمدعلی ابراهیمی، پژوهشگر میراث فرهنگی و کارشناس مردم شناسی در این زمینه به خبرنگار ما بیان کرد: یکی از مراسم خاص در سیستان و بلوچستان اجرای موسیقی محلی و به خصوص رقص سنتی در نوروز است که در هرکوی و برزن و در زیارتگاه ها و به ویزه کوه خواجه اجرا و باعث شادمانی مردمان این دیار و مهمانان است.
 
وی بیان کرد: در فرهنگ سیستانی نوعی رقص وجود دارد که از آن به عنوان ( چوب بازی ) یاد می شود و ریشه هایی کهن در فرهنگ سیستانیان دارد و با وجود دگرگونی زندگی اجتماعی و قرارگیری در دوران گذار از زندگی سنتی به جدید همچنان طرفداران خود را دارد و در فرهنگ شادمانی مردم سیستان جایگاه والای خود را حفظ کرده است و حس نوستالژیک موجود در این نوع رقص همواره کنشگران را به مؤلفه های شادی و شادمانی پیوند می زند.
 
کارشناس مردم شناسی اظهار کرد: چوب بازی نمادی است از جنگ و صلح، شادی و دفاع و به عنوان میراث به جا مانده از زندگی گذشته، در دورانی نه چندان دور دارای کارکردی دوگانه بود، از یک سو فرصتی برای ابراز شادی در صلح و از سوی دیگر تمرینی برای آمادگی دفاعی.
 
ابراهیمی خاطرنشان کرد: هنوز هم در میان مردم سیستان هنر استفاده از چوب به عنوان یک وسیله دفاعی مهارتی ستودنی به حساب می آید، در چوب بازی نوازندگان ( نوازنده دهل و ساز سرنا ) در مرکز دایره قرار گرفته و افراد در گرداگرد آنها، صدای ساز و ریتم و سرعت آن، کنترل کننده رفتار عاملان رقص است و همه آنها بر مدار نوازندگان و نوای سحرآمیز ساز آنها می چرخند و با نیروی جاذبه آنها این حرکت دوار ادامه دارد.
 
وی عنوان کرد: نوع انجام رقص چوب بازی که رقصی جمعی است و هماهنگی رفتاری کنشگران را می طلبد، دلالت بر پیوستگی زندگی اجتماعی کنشگران آن دارد که در آن به هم پیوستگی اجتماعی امری حیاتی است، نحوه اجرای رقص چوب بازی مستلزم ادراکات مشترک عاملان رقص، نوازندگان، نواها و ابزار مورد استفاده است.
 
پژوهشگر میراث فرهنگی عنوان کرد: چگونگی کنش و واکنش رقصندگان نسبت به هم، عکس العمل آنها نسبت به نوازندگان، چگونگی واکنش در مقابل نواها و سرعت و ریتم آنها همگی در سطحی وسیع از درک مشترک همه عاملان نشأت می گیرد، زبان این رقص محلی نشانه و نماد است که اغلب به وسیله اشکال و علائم بصری و صدا و آوای موسیقی و آواز سخن می گوید که همه این نمادها در چوب بازی وجود دارد.
 
ابراهیمی گفت: به عنوان مثال در زمانی که ریتم و نوای ساز به بالاترین سطح سرعت می رسد و نوازنده رقصندگان را به بالاترین سطح شورانگیزی می رساند، نوازنده سرنا با حذف صدای سرنا از زمینه اجازه می دهد صدای دهل به تنهایی به گوش برسد و در این هنگام نوازنده دهل با ضرباتی نرم و آرام رقصندگان را به خلسه ای فرو می برد و در این جا تنها صدای ضربات چوب بر یکدیگر به گوش می رسد و فریاد بلند رقصندگان که نشانه ای از اوج شور و شادی است.
 
وی ادامه داد: اگر چه چوب بازی به عنوان یک رقص سنت سیستانی هاست اما هر ناظری می تواند در آن موقعیت و زمینه این نمادها و نشانه ها را درک کند و به معنایی مشترک با دیگران برسد، چوب بازی به عنوان بخشی از فرهنگ مردم سیستان به دنبال بازآفرینی و بازنمایی شیوه زیست فرهنگی آن هاست.
 
کارشناس مردم شناسی گفت: چوب بازی فرهنگ مردم سیستان را در زبانی نمادین، هنرمندانه و زیبایی شناسانه با بالاترین سطح از انرژی و احساسات به ظهور می رساند و همانند دیگر گونه های رقص فولکلوریک در برابر معضلات و گره های زندگی پیام صلح و شادی، همبستگی، پیوند و انسانی تر زیستن را می دهد.
 
گاو جنگي، آتش بازی و رژه اسبها و شترها؛ سنتی قدیمی در میان مردم بلوچ
 
عبدالسلام بزرگزاده، نویسنده، شاعر و پژوهشگر سیستان و بلوچستان در تحقیقات خود بیان کرد: در ميان مردم بلوچ از دوران گذشته مراسم "گاوجنگي" يا همان "گاوبازي" مرسوم بود و اين مراسم در نيكشهر و بخش قصرقند بيشتر رواج دارد و اغلب كشاورزان به آن مي‌پرداختند و به منظور جلب توجه مردم استان هاي همسايه انجام مي‌شده است.
 
وی ادامه داد: آتش در بلوچستان از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بوده است چرا كه مردم هنگام عيد بعد از شام در حاشيه شهرها و روستاها با جمع شدن دور آن به نقل روايات و اشعار مي‌پرداختند، عده‌اي از جوانان نيز با رد شدن از روي آن به اين مراسم رونق خاصي مي بخشيدند.
 
نویسنده و پژوهشگر بلوچ اظهار کرد: قلعه تاريخي "چهل دختران" كه در شهرستان نيكشهر وجود دارد در زمان هاي قديم محل تجمع و شادی مردم بوده و در هنگام عيد با روشن كردن آتش به نماز و نيايش مي‌پرداختند، محققان، آتشبازی در ميان قوم بلوچ را به دليل همجواري بلوچستان قديم با فارس و زرتشتيان مي‌دانند.
 
بزرگزاده بیان کرد: رژه اسب ها و شتر ها توسط پادشاهان در زمان هاي قديم برگزار مي‌ شد و با دعوت از مردم و اهالي روستاهاي اطراف، حكمرانان در ايام عيد به جشن و پايكوبي مي پرداختند.
 
وی عنوان کرد: در حاشيه اين مراسم نيز عده ‌اي به رقابت هاي كشتي و تيراندازي پرداخته و به برندگان يك من برنج يا خرما جايزه تعلق مي گرفت، عطامحمد شريف محقق و تاريخ دان بلوچ، عيد نوروز را در ميان نژاد آريايي و ايرانيان از جمله جشن هاي ملي و ديني مي‌داند، او مي‌گويد: اقوام بلوچ با داشتن زبان، شكل و شمايل چهره شناسي خود جزو آرياييهاي اصيل ايران هستند و عيد نوروز نيز يكي از اعياد ديني آنان بوده كه در مكران بزرگ برگزار مي‌شد
 
نویسنده، شاعر و پژوهشگر سیستان و بلوچستان ادامه داد: با حاكم شدن دين مبين اسلام در سرزمين آريايي عيد نوروز كم رنگ شد و اكنون گوشه‌هايي از آيين هاي گذشته به چشم مي‌خورد، جايگاه ويژه نوروز در بلوچستان همانند ساير كشور به گونه اي بوده است كه پدران و مادران نام فرزندان خود را از روي آن اختيار مي كردند.
 
انتهای پیام/