محمد علی ابراهیمی، پژوهشگر میراث فرهنگی درباره خوراکی های عید نوروز در سیستان و بلوچستان در گفت و گو با عصرهامون بیان کرد: تا رسیدن روان نگران بی بی نوروز همه چیز باید تازه و نو شود، همه هستی باید بوی شکفتن و رویش پراکنده سازد. همسو با همین باور دور و دیر، مرد دهقان و پارسای سیستان برای آوردن روان تازگی نوروزی به انبار گندم و سفره نان خویش، در جایگاهی گرمتر چند خوشه گندم را پیشرس کرده و سپس با انداختن یک یا دودانه درگُدام (انبار گندم) با آس دستی یا کتوری آرد و نیز آمیختند.
 
وی افزود: این آرد یک یا چند دانه گندم با آرد کهنه، تازگی و طراوت به این بخش آورده و از آن نان تافتون بزرگی به نام نان نو آماده می کردند که زینت بخش سفره نوروزی می شد. در این سنت دیرپا این خوشه های زودرس تازه باید از دستان مرد یا زنی پارسا و پاکیزه برداشت شود.
 
این کارشناس اضافه کرد: سپس با دست های مادر یا مادر بزرگ در دیگی بزرگ این نان گرم خورد می شد و با روغن زرد حیوانی، شکر یا شیره، آمیخته و برای اعضای خانواده در کاسه ای جدا می ریختد.
 
شيريني عيد در سيستان
 
به گفته وی، در سيستان بيشتر كارها به صورت گروهي انجام مي‌شد و روحيه تعاون و همكاري در روح مردم آن عجين شده است، این منطقه به دليل داشتن غله زياد و تنوع غلات در يك دوره انبار غله ايران نام گرفته و زيادي گندم باعث شده بود تا خانم‌هاي سيستاني بهترين نان ها و شيريني‌هاي محلي را بپزند، همچنين زيادي غله باعث تنوع و كيفيت نان سيستاني شده و چون كلوچه هم از آرد گندم تهيه مي‌شود، كلوچه سيستاني (شيريني مخصوص نوروز) هم از تنوع و كيفيت مطلوبي برخوردار است.
 
ابراهیمی با بیان این که در این ایام مراسم زیبایی به نام آرزوکه نمایان تر است، ادامه داد: تجمع بانوان و مشارکت برای تهیه کردن کلوچه زابلی و بورک و لندو و قلیفی و قتلمه که خاص این ایام بوده، نان سال و كلوچه از واجبات سفره سيستاني‌هاست، مردم این منطقه با هر وضعيت مالي نان و كلوچه را هنگام تحويل سال داخل سفره‌هاي خود مي‌گذاشتند، زيرا اعتقـاد آن ها در صبح روز عيد اين بود كه بي‌بي‌نوروز به تمام خانه‌ها سر می زند و سفره را بازديد مي‌كند.
 

نان سال نماد برکت و روزی
 
وی اضافه کرد: نان سال، نماد بركت و روزي صاحب خانه بود و كسي كه نان سال را بزرگ‌تر و بهتر در سفره داشت، به اعتقاد مردم سيستان به همان نسبت در طول سال، بركت به خانه‌اش خواهد آمد.
 
به گفته این پژوهشگر، نان ديگري كه پخت آن در شب عيد مرسوم بوده و مردم سيستان در همه اوقات از آن استفاده مي‌كنند، قتلمه نام دارد، در گذشته مردم سيستان انواع قتلمه و چلبک را در روزهاي عيد با خود به زيارتگاه‌ها مي‌بردند، بین مستمندان یا دیگر مردم به عنوان نذر توزیع می شد و هم خود استفاده می¬کردند.
 
وی گفت: از سنت های دیرپای نورروزی مردم سیستان که برخی هنوز برجای مانده است. تَجگی یا سمنو پختن یکی از خوردنی های ویژه نوروز است که به دلیل ارزشمندی گاهی در خلال روزهای دیگر سال نیز پخته و این جشن فرخنده با جلوه هایی خاص برپا و بازار تجگی درست کردن داغ می شود.
 
ابراهیمی تصریح کرد: تَجگ با واژه جوانه های تازه درآمده در گفتار سیستانی ها برابر است. برپایی این یادگار کهن عملاً در بهمن ماه شروع می شود. در سرمای شدید این ماه، سیستانی ها بنا به رسمی کهن، مقداری گندم «سفیچه» (گندم سفید دانه درشت) را تمیز و پس از شستن در کیسه ای می ریزند و تا زمانی که کامل جوانه بزند بر روی آن کیسه آب می پاشند و هر چه هوا سردتر باشد «تجگی یا سمنو» شیرین تر و خوشمزه تر می شود.
 
وی افزود: هنگامی که گونی از جوانه های گندم پوشیده شود آن را از آب می گیرند و در حیاط یک شبانه روز می گذارند تا آب آن کامل بچکد، سپس سرگونی را باز می کنند و گندم های ریشه زده و جوانه زده را روی پارچه ای می ریزند و آنها را که به هم پیچیده اند از هم جدا و روی همان پارچه در مقابل آفتاب خشک می کنند و کار واکندن و از هم جدا کردن همه روز ادامه دارد.

تجگی پزان
 
به گفته این کارشناس، پس از خشک شدن گندم جوانه زده را با دست آس که معمولاً در همه خانه های سیستانی پیدا می شود یا آسیاب بلغور (غلور) می کنند، آنها را در کیسه ای می ریزند و منتظر نوروز می مانند، تجگی از واجبات سفره هر سیستانی است. اگر چه در ماه های دیگر هم تجگی می پزند، چون ماده غذایی بسیار مقوی و تجگی نماد سرزندگی، نیرو، شادی و سپاسگذاری از نعمات خداوندی است.
 
وی اضافه کرد: تجگی در دیگ های مسی درب دار و در زیرگرمای خاکستر داغ بدون آتش پخته و پس از گذاشتن خمیر تجگی در دیگ مسی درب آن محکم بسته می شود و زیر روی آن را با خاکستر پر می کنند و در یک گرمای آرام پس از گذشت زمانی آنچه به دست می آید نانی کلفت و خوش-خور است.
 
ابراهیمی با اشاره به سفره عيد و اعتقادات مردم در سيستان نیز بیان کرد: قرآن، نان سال، قتلمه،  تجگی یا سمنو و آینه ای که بر روی آن تخم مرغ خام می گذارند و انواع کلوچه در سفره عید باید موارد زیر قرار می گرفت.
 
وی تصریح کرد:  مردم سيستان اعتقاد داشته اند كه كره زمين بر روي شاخ‌هاي گاو قرار دارد و گاو هم روي نهنگ، موقع تحويل سال گاو زمين را روي شاخ ديگرش مي‌برد، بنابراين زمين تكان مي‌خورد و اين حركت باعث چرخش تخم مرغ بر روي آينه مي‌شود.
 

تهیه و تدارک آجیل نوروزی در بین عشایر بلوچ
 
این پژوهشگر میراث فرهنگی گفت: عشایر بلوچ نیز برای تهیه و تدارک آجیل نوروزی از امکانات اطراف خود استفاده می کنند، خوشه های یک نوع گندم محلی را که دانه های چاق و درشتی دارد و از گندم معمولی دانه های آن درشت تر است و به آن پشمک می گویند، به همراه پودر زرد چوبه یا گیاه مخصوص محلی به نام هِچک که شبیه زعفران است و رنگ زرد دارد را با شیر گوسفند می جوشانند و روی تابه محلی به نام تین تفت می دهند تا خشک شود و به آن دانکوک می گویند، رنگ آن زرد پررنگ است.
 
وی اضافه کرد: دانکوک خوش طعم و نرم و شکننده است و با استفاده از مغز درختی کوهی به نام گواتام که شبیه بادام بوده اما هسته آن کوچکتر از بادام است، مغز هسته آن را از هسته جدا کرده و با شیر گوسفند می جوشانند تا طعم خام و تلخ آن از بین برود و روی آفتاب پهن می کنند، پس از خشک شدن همانند دانکوک نرم و شکننده و قابل خوردن است به آن وَشّک می گویند و خواص دارویی زیادی دارد.
 
ابراهیمی افزود: اگر هسته گواتام را به جای شیر گوسفند با دوغ ترش محلی بجوشانند خوش طعم و کمی ترش می شود و به آن تُرُپشَک می گویند و همانند وَشَک پس از خشک شدن نرم و شکننده است و طعم لذیذ و ترشی دارد، عشایر بلوچ برای تهیه آجیل نوروزی دانکوک، وَشَک و تُرُپشَک را مخلوط کرده و از میهمانان نوروزی خود پذیرایی می کنند.
 
وی ادامه داد: برای تدارک شیرینی نوروزی نیز علاوه بر تهیه انواع حلواهای محلی به نام حلوا مَدَر، چنگال و حلوا خرما یک نوع حلوای مخصوص نوروزی که از مخلوط خرما با دانکوک و به صورت گرد به اندازه توپ تنیس تهیه می شود، استفاده می کنند.

هدیه نوروزی و بهاری بلوچ ها به اطرافیان
 
به گفته ابراهیمی، آن ها روز اول بهار تمام كره و خامه هايي را كه به روش سنتي تهيه كرده اند، به روش محلي با آتش و سه پايه و ديگ مخصوص به روغن حيواني تبديل كرده و تفاله و ته مانده خامه و كره را با آرد گندم و ذرت خرد شده و خرمايي كه از طرف دوستان و آشنايان مكراني به عنوان هديه نوروزي و بهاري عيدي فرستاده شده مخلوط و حلواي مخصوص به نام حلواي مَدَر درست می کردند.
 
وی با بیان این که بلوچ ها مقداري از اين حلواي مَدَر را به عنوان عيدي نوروزي براي دوستان و آشنايان مكراني خود مي فرستند، گفت: در ايام نوروز مردم سرحد بلوچستان از شير گوسفنداني كه در همان سال براي اولين بار زائيده و پس از اولين شيردهي شيرآنها را جمع آوري و از شيرآنها كشك ويژه اي كه مخصوص بهار است و كشك نوروزي مي گويند براي آشنايان و عزيزان خاص از جمله به تازه عروس ها و تازه داماد و به زناني كه براي اولين بارحامله هستند و به افرادي از طايفه كه قهر بوده اند و تازه آشتي كرده اند هديه مي دهند.
 
وی افزود: يكي ديگر از مراسم نوروز در منطقه سرحد بلوچستان، سوختن اسپند و دود كردن آن در روز اول بهار و لحظه تحويل سال به اعتقاد دفع بلا در طول سال و سرودن آواهاي بهار گاهي و جشن بهار چراني است.
 
انتهای پیام/