بهارگاه و بهارچرانی؛ سنتی کهن در هندوستان کوچک ایران/اینجا می توان گنجینه ای از آیین های اصیل نوروزی را به تماشا نشست

به گزارش عصرهامون؛ در کشور پهناور و بزرگ ایران اقوام مختلفی زندگی می­ کنند که هرکدام از این اقوام دارای فرهنگ و آداب و رسوم خاصی هستند و زندگی هر قوم با دیگران تفاوت دارد.
 
در استان کهن، زیبا و ناشناخته سیستان و بلوچستان سیستان و بلوچستان نیز از که دو قوم سیستانی و بلوچ تشکیل شده، هر کدام از اقوام آیین های خاص خود را دارند که این آداب و رسوم را می توان این روزها در برپایی جشن سال مشاهده کرد.

به واسطه همین آیین های متفاوت و قومیت های گوناگون است که از این سرزمين اساطيری به عنوان هندوستان كوچک یاد می شود که در این میان مردم بلوچستان نيز همانند ساير نقاط كشور در ايام نوروز به جشن، پايكوبی و برپايی آيين­ های ويژه می پردازند، آن ها بهار را فصل تحول و دگرگونی روح انسان و طبيعت می دانند.

آیينی به جا مانده از ايران باستان
 
محمد علی ابراهیمی، پژوهشگر میراث فرهنگی در گفت و گو با عصرهامون بیان کرد: بلوچستان از دو منطقه وسيع تشكيل شده است که با وجود داشتن مشتركات زياد در برخی موارد تفاوت هايی در فرهنگ عامه، زبان و گويش محلي، آداب و رسوم، موسيقی و حتی مسكن عشايري، آب و هوا و پوشش گياهي دارند.
 
به گفته وی، اين دو منطقه يعني سرحد و مكران در بلوچستان ايران و پاكستان و افغانستان متناسب با محيط طبيعي و جغرافيايي از تنوع فراوان آب و هوا برخوردارند. "سرحد" شامل زاهدان، خاش و ميرجاوه و "مكران" شامل شهرستان هاي سراوان، سيب وسوران، مهرستان، ايرانشهر، دلگان، نيكشهر، سرباز، چابهار و كنارك و... است.
 
این کارشناس اضافه کرد: يكی از آیين ها و مراسم به جا مانده از ايران باستان جشن عيد نوروز است كه در بين همه اقوام ايراني به عنوان سنت كهن ملي و باستاني با اندک تفاوت هايي رواج دارد. بلوچ ها نيز همچون ساير اقوام بهار طبيعت و شكوفايي غنچه هاي بهاري را گرامي مي دارند و در اين ايام علاوه بر جشن، سرور و شادي و برپايي مراسم عيد نوروز و عيد طبيعت، آداب و رسوم ويژه و خاصي را خجسته برگزار مي كنند.
 

بهارگاه و آماده شدن برای تحول
 
وی تصریح کرد: بهار را در اصطلاح محلی و به زبان بلوچی بهارگاه می­ گویند، در این فصل که گیاهان طبیعت از خواب زمستانی بیدار می­ شوند و شروع رویش گل­ ها و گیاهان است، مردم نیز خود را برای تحول تکراری هر ساله آماده می­ کنند.  
 
ابراهیمی ادامه داد: در این قسمت از خاک سرزمین ما که بلوچستان نام دارد و قدمت تاریخی آن به هزاران سال قبل می­رسد، در زمان هخامنش گدروزیا- گرویس نام داشت و ایالت چهار و نیم پادشاهی ماد بوده است که قوم این سرزمین را بلوچ می­گویند و از اصیل ترین اقوام آریایی هستند که در این قسمت از وطن سکونت کرده اند.
 
وی با بیان این که شغل اصلی این قوم بیشتر کشاورزی و دامداری است، گفت: کسانی که در دامنه رودها و شهرها زندگی می­کنند به کشاورزی و برخی در دشت­ها و کوه ها زندگی می­کنند و به دامداری مشغول هستند، در کتب مختلف تاریخی و سفرنامه­های زبانی از این قوم یاد شده، در شاهنامامه فردوسی هم اسنادی در مورد رشادت قوم بلوچ و کوچ است. 

بهترین فصل زندگی قوم بلوچ
 
این پژوهشگر افزود: قوم بلوچ دارای فرهنگی خاص است که از نیاکان و پدران به ارث رسیده، لباس و زیورآلات زنان و برخی از مراسم این استان هنوز با دیگر نقاط تفاوت دارد، بهار و بهارگاه در این قوم جایگاه خاصی دارد و آن را بهترین فصل زندگی خود می­دانند، این مراسم پس از اتمام فصل پاییز و خاتمه در چله بزرگ و کوچک فصل زمستان و نزدیک به عید نوروز شروع می­شود.
 
وی اضافه کرد: پس از اتمام فصل سرما، آخر زمستان درختان شکوفه می­زنند و زمین که در این فصل با ریزش آب باران نیرو بخش شده است، در بهار مورد بهربرداری دامداران قرار می­گیرد و کوه ها و تپه­ها پر از گل و علف می شوند و منظره ای خاص به وجود می­آورد.
 
به گفته ابراهیمی، در بهارگاه  دام ها چاق و چله می­ شوند، چراکه از مواد غذایی زیادی می توانند بهره مند شوند. دامداران در این فصل از شهرها کوچ و در دامنه کوها و دشت ها چادر برپا می کنند و دام و طیور خود را به صحرا می­برند. شیر، روغن و لبنیات در بهار فراوان است.

استقرار عشایر بلوچ در مناطق بهارگاهی
 
وی با بیان این که در اقوام دیگر در دو فصل سال ییلاق و قشلاق صورت می­گیرد، ادامه داد: در بلوچستان فقط در بهار ییلاق انجام می شود و این فصل بهارگاه است که حدود یک ماه طول می­کشد، در بهار بوته ای به نام بهار می ­روید که شبیه به بوته گندم است و ارتفاع آن به 150 تا 160 سانتی متر می ­رسد، بسیار مفید بوده و بهترین علفی است که مورد تغذیه دام ها قرار می­ گیرد، این بوته اگر زیاد باشد توسط دامداران جمع آوری و برای زمستان ذخیره می­ شود.
 
 این کارشناس مردم شناسی گفت: عشایر بلوچ نیز در مناطق بهارگاهی خود مستقر می­ شوند و در این ایام غذاهای محلی مخصوص بهار تهیه و از میهمانان نوروزی با این غذاها پذیرایی می­کنند. مردم بلوچ در طول تاریخ هر آنچه نیاز داشتند، با استفاده از امکانات موجود و آنچه در طبیعت خود بلوچستان یافت می­شده است، تهیه می­کردند.
 
وی با بیان این که بهترین فصل برای دامداران این استان بهار گاه و بهار است که دامدارن از آن به خوبی بهر برداری می کنند، اضافه کرد: اكثر مراسم مربوط به نوروز و بهار در سرحد مرتبط با چراگاه، دام و محصولات دامي از جمله شير، كره، روغن حيواني، كشك نوروزي و پشم گوسفندان و چراي دام است.
 
به گفته ابراهیمی، گوسفند نژاد بلوچی در سراسر کشور خصوصا بخش شرقی کشور پراکنده بوده و پرجمعیت ترین گوسفند کشور است که 10 درصد جمعیت گوسفندی کشور را شکل می دهد، دارای صفت برجسته ای از جمله تولید پشم مرغوب که مناسب برای قالی بافی بوده و توان مقاومت بالا در برابر تنش های گرمایی و کمبودات مواد غذایی و همچنین با مساعدشدن محیط دوقلوزایی دارد.
 

چيدن پشم گوسفندان و آراستن و رنگ كردن آن
 
وی اضافه کرد: يكي از  مراسم ويژه و مخصوص عيد نوروز و جشن بهار در منطقه سرحد چيدن پشم گوسفندان و آراستن و رنگ كردن پشم و شاخ است، به اين ترتيب كه پس از شستن گوسفندان و چيدن پشم آنها، روي دو طرف شكم و دنبه گوسفندان مقداري از پشم دام را به صورت گل نوعی ازگياهان دارويي منطقه سرحد، درآورده و با استفاده از حنا ياپوست انار رنگ مي كنند.
 
این پژوهشگر میراث فرهنگی افزود: در این مراسم شاخ گوسفندان را نيز با حنارنگ می کنند و در روز اول بهار همه گوسفنداني را كه اين گونه آراسته اند، با بستن زنگوله در گردن و پاي به چراگاه مي برند و بهارچراني را جشن مي گيرند، در ايام قديم هر طايفه منطقه جغرافيايي خاص خود را داشته و چراگاه دام هر يک از طوايف مشخص است.
 
وی ادامه داد: براي اينكه در ايام نوروز و بهار نيز دام هاي هر طايفه از يكديگر تمايز داشته باشند و تعداد دام نيز كه به عنوان يكي از عوامل برتري هرطايفه از  طايفه ديگر بوده مشخص شود، صداي زنگوله و نوع گل رنگ شده روي پشم گوسفندان مربوط به هر طايفه با طايفه ديگر تفاوت داشته است.

نوید جشن بهارچرانی و تحویل سال نو
 
ابراهیمی تصریح کرد: چنانچه رهگذري از نزدیک آن چراگاه عبور مي كرد با شنيدن صداي دسته جمعي زنگوله هاي همه گوسفندان متوجه آمدن فصل بهار و روز اول آن و جشن عيد نوروز مي شد، زيرا در اين روز جشن بهارچراني برپا بود و هر طايفه تعداد گوسفند و وسعت چراگاه خودرا به نمايش مي گذاشت.
 
وی افزود: با ديدن صحنه زيباي گوسفندان در چراگاه كه همه يكدست آراسته و پشم آنها چيده شده و دوطرف شكم آنها گل هاي پشمي خاص كه نماد هر طايفه است و با حنا رنگ شده، چشم هر بيننده اي را مجذوب خود می کند و پيام مي دهد كه اين تعداد گوسفندان و اين چراگاه متعلق به آن طايفه بوده و امروز نيز جشن بهار چراني و تحويل سال و نوكين روچ عيد يا عيد نوروزاست.
 
 انتهای پیام/ حمیده ذوالفقاری