مقبره خواجه مهدی فرزند هادی ملقب به «خواجه غلطان» یکی از مکان های زیارتی مهم سیستان است که در راس سلسله ی شمال شرقی کوه خواجه واقع شده است.
تاریخ انتشار :چهارشنبه ۲۳ دی ۱۳۹۴ ساعت ۰۷:۵۸
زیارتگاهی برای عاشقان و عارفان؛
مقبره خواجه مهدی نگین اوشیدا/ راز مرگ خواجه سیستان چه بود؟
کوه خواجه در کیلومتر 33 غرب شهرستان زابل، بخش شیب آب، دهستان لطف الله، روستای خواجه قرار دارد. کوه خواجه، کوه خدا، کوه رستم، تخت سلیمان، قعلوس ،اوشیدا اوشیدرنه و کوه بابا نام واژه های گوناگون اثر یگانه ی دشت سیستان است.
این کوه ریشه در دوران سوم زمین شناسی فرو برده و همروزگار تفتان است.
ارتفاع این کوه از سطح دشت به 132متر دربلند ترین نقطه می رسد و بیش از ششصد هکتار مساحت را به خود اختصاص داده است.
فاصله مقبره خواجه مهدی از شهر زابل سی کیلومتر است.
در ابتدای مسیر جاده اصلی زابل به زاهدان تابلوی راهنمای مقبره ی خواجه مهدی در کوه خواجه بازدید کنندگان را به مقبره هدایت می نماید. این جاده ابتدا به روستای سرسنگ و سپس به روستای لطف الله منتهی می گردد.
مردمان این روستا در زمان پرآبی دریاچه هامون به شغل ماهیگیری و پرده بافی مشغول بوده اند.
فاصله روستای لطف الله تا پایین کوچه خواجه در حدود سه کیلومتر است.
در قسمت شمال غربی، پای کوه امکانات تفریحی و رفاهی برای بازدید کنندگان تدارک دیده شده است.
برخی از بازدید کنندگان که به پیاده روی علاقه مند هستند از مسیری که اخیرا به همین جهت فنس کشی شده است به سمت مقبره حرکت می نمایند. بعضی دیگر از بازدید کنندگان با خودروهای شخصی از طریق جاده ی خاکی کم عرض از سمت جنوب غربی با صرف مدت دقیقه به مقبره دسترسی پیدا می کنند.
در هنگام ورود به محوطه ی مقبره تابلویی مشاهده می شود که به معرفی صاحب مقبره پرداخته است. این تابلو آرامگاه مذکور را به ( خواجه مهدی بن هادی بن علی بن ابراهیم بن محمد حنیفه ) نسبت داده است.
براساس نوشته دیگر اسم آن شخص که مشهور به خواجه غلطان است آنچه در تاریخ نوشته شده است سراسر یر بن غیص، ابن اسحاق، ابن ابراهیم، ابن طارخ، ابن طاخور، این عبارت از روی نوشته که سر آن قبر به همان املایی بود که برداشته است.
در کتاب آندره گلدار، هنر ایران، این آمده است که کوه خواجه منسوب است به مرد پارسا و پرهیزگاری به نام (خواجه سارا سریر) می گویند او از اولاد مستقیم حضرت ابراهیم بوده است و مردم سیستان در هنگام نوروز در آرامگاه وی جمع می شوند.
خواجه مهدی در سال 222 ه.ق از طرف (امین) برادر مامون الرشید حاکم مداین مورد تعقیب قرار گرفت و متواری شد.
وی در سن 66 سالگی با کاروانی به سمت کرمان و سیستان مسافرت کرد و در نزدیکی کوه سیستان به دست سارقان کشته شد.
روایت است که مردم سیستان پس از شنیدن خبر کشته شدن خواجه به تعقیب اشرار پرداختند و آنان را دستگیر کردند. سپس به منظور دفن اجساد به سمت غرب کوه سیستان حرکت کردند.
در آن زمان فرد ناشناسی جنازه ی خواجه را بر فراز کوه سیستان و اجساد دیگر را که، متعلق به مردم کرمان بود، در اطراف مقبره دفن کرد. روز هفتم طبق اعتقادات و رسوم مردم منطقه، عده ی زیادی برای زیارت شهدا به کوه رفتند که با اتاق ساخته شده ای بر روی قبر خواجه مواجه شدند. این اتاق سال هاست که پابرجاست.
در جای دیگری بیان شده است که خواجه مهدی را راهزنان به شهادت رساندند و جنازه ی وی به آتش کشیده شد. اما معجزه ای اتفاق افتاد و بر اثر باران شدید آتش خاموش شد و جنازه ی وی را کاروانیان سیستانی به کوه خواجه منتقل و در قسمت شمالی کوه دفن کردند.
در کتاب سیستان بهشت باستان شناسان به نقل از کتاب احیا الملوک این مقبره را به برادر دانیال نبی نسبت می دهد.
مقبره خواجه مهدی از ارزش والایی در بین سیستانیان برخوردار است
رییس اداره اوقاف و امور خیریه زابل گفت: در حال حاضر شش بقعه و مکان متبرکه در سیستان وجود دارد که مدیریت آن تحت نظارت سازمان اوقاف و امور خیریه زابل می باشد.
واصفی اظهار داشت: بقعه سید باقر، بقعه بی بی دوست، بقعه حضرت ابوالفضل (ع) شیب آب زابل، بقعه حضرت ابوالفضل (ع) روستای واصلان زابل، بقعه متبرکه خواجه مهدی کوه خواجه و بقعه حضرت ابوالفضل (ع) روستای ملک حیدری زابل، سال هاست که تحت نظر سازمان اوقاف و امور خیریه قرار گرفته تا ساماندهی امور به نحو احسنت انجام شود.
وی بیان داشت: طرح آرامش بهاری ویژه ایام نوروز، سوگواره یاس نبوی درایام فاطمیه، طرح نشاط معنوی ویژه اوقات فراغت تابستان، طرح ضیافت الهی به مناسبت ماه مبارک رمضان، جشن ولایت علوی و اکمال دین نبوی به مناسبت عید غدیر خم و سوگواره بصیرت عاشورایی در ایام محرم و صفر، طرح تربیت حافظان قرآن کریم و همچنین برگزاری مسابقات سراسری قرآن کریم در رشته های
مختلف در دو بخش خواهران و برادران از جمله برنامه هایی است که توسط سازمان اوقاف و امور خیریه در بقاع متبرکه بنا به موقعیت مکانی انجام می شود.
وی افزود: به منظور ایجاد امکانات رفاهی برای گردشگران و زائران و ساماندهی بهتر تولیت این زیارتگاه در سال 1378 به سازمان اوقاف و امور خیریه واگذار شد که در این راستا خدمات قابل توجهی توسط این سازمان ارائه شده است که می توان به ایجاد سرویس های بهداشتی و آب شرب بهداشتی با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اشاره کرد.
وی گفت: در آینده نزدیک نیز در دو طرف بنای اصلی تعداد دو نمازخانه مجزا برای بانوان و آقایان احداث خواهد شد و در جلوی آن سالنی برای انجام فرائض دینی ایجاد می شود.
وی ادامه داد: به دلیل صعب العبوری و دوری از مناطق مسکونی تنها طرح آرامش بهاری با محوریت پذیرایی از زائران و مهمانان، اجرای برنامه های فرهنگی و قرانی، هفت سین اسلامی، برپایی نمایشگاه، استقرار مبلغ و برپایی نماز جماعت در کوه خواجه توسط سازمان اوقاف و امور خیریه انجام می شود. در روزهای جمعه نیز دعای ندبه توسط مردم در محل انجام می شود.
واصفی عنوان کرد: با توجه به امکاناتی نظیر برق، سرویس بهداشتی، بازارچه و نزدیکی به جهت بعد مسافت در تمام روزهای سال به ویژه در تعطیلات عید نوروز و روزهای جمعه جمعیت قابل توجهی از این مکان بازدید می کنند.
وی افزود: براساس آمارهای موجود میانگین حضور سالیانه زائران بیش از هزار نفر اعلام شده است. همچنین بیشتر زائران و بازدید کننده ها از روستاها و شهرستان های زابل، زهک و هیرمند هستند. البته این مکان بازدید کنندگانی از دیگر نقاط استان و شهرهای ایران نیز دارد.
باورهای عموم
مردم مسلمان سیستان در نوروز هر سال و روزهای دیگر به ویژه چهارشنبه و جمعه به زیارت بالای کوه می شتابند که به باورشان شهیدی از خاندان آل علی (ع) است وقبل از رسیدن به زیارت تا طواف و قربانی و دعا برای ایرانیان را به انجام رسانند از زیارتی دیگر به نام پیر گندم بریان می گذرند و دراین زیارت به سنگی که نماد الهی دارد گندم برشته می پاشند و در روبرو ب رسنگی که نماینده ی اهریمن است سنگ می زنند و نمایشی از جهت گیری اهورایی خویش را پدیدار می سازند.
زیارت خواجه ی غلطان هنوز مورد احترام مردم مسلمان بویژه نیازمندان است که گاه شب را نیز درهمین مکان به بامداد می رسانند وبرمبنای باوری کهن برروی سنگی درآستانه ی ورودی آرام دراز می کشند واگر نیت شان برآورده شود بی اراده خواهند غلطید.
روایت هایی نیز دردست است که قبر برادر دانیال نبی در این کوه است و در روایتی دیگر این کوه به دستور سلیمان پیامبر و توسط دیو برای استراحت همسر بیمار سلیمان پیامبر ساخته شده وپس از بهبودی برای منطقه ومردمش دعای خیر شده است تا منزلت کوه خواجه از یک فراز منطقه یی به گستره ی فرهنگ وتمدن بشری تبدیل شود.
آیین نذورات:
در ضلع غربی آرامگاه سنگی قرار دارد که زائران احشام نذری خود را بر روی آن قربانی می کنند. طبق گفته های راوی، قربانی کردن سنتی است که از گذشته وجود داشته و هم اکنون نیز به قوت خود باقی است. گاهی از گوشت قربانی غذا (آبگوشت) درست و در بین مردم تقسیم می کنند. از دیگر نذورات می توان به حلوا، نان محلی(تفتو) و نان روغنی(چلبک) اشاره نمود.
معمولا در هفته اول فروردین ماه هر سال، دسته دسته زوار آرزومند، به زیارت این محل می آیند و به قربانی گاو و گوسفند و غیر می پردازند و با بستن پارچه های رنگارنگ. موی سر و ریش و سبیل و منگوله های رنگین در این نحل دخیل می بندند و توسل می جویند.
مراسم گندم بریان
حضور دسته جمعی افراد طایفه های مختلف در ایام عید، یکی از رسم های انجام گرفته در این مکان است.
هنوز سیستانیان در عید نوروز جشنی در پای این کوه برپا می کنند که خاطره ای از یادبودهای قدیم است و به قول سایکس بسیاری از عادات و رسوم کهن آن سرزمین در آن مشاهده می شود. بنا به گفته ی راویان، مراسمی که از گذشته های بسیار دور مورد توجه اهالی منطقه بوده است عبارتند از: مراسم پیر گندم بریان و غلطان که به شرح ذیل است.
در بالای کوه خواجه، پایین تر از مقبره، چهار طاقی مخروبه ای وجود دارد که دو قطعه سنگ به صورت عمودی یکی به ارتفاع تقریبی یک متر و دیگری بیش از یک متر در کف آن فرو رفته است.
دور یکی از سنگ ها گندم برشته نذری ریخته اند و دیگری به نماد شیطان معروف است.
سنگ ریزه هایی را که در طی زمان، نیت کنندگان به طرف نماد شیطان پرتاب کرده اند سبب ناپدید شدن آن شده است.
در این مورد براین باور هستند که چنانچه هر دختر دم بختی، هفت دانه از این گندم ها را جمع کند و بخورد یا به طریقی به او برسانند، در بختش گشایشی ایجاد می شود و به خانه شوهر می رود.
با توجه به گفته های راوی، افراد مریض به این مکان می آیند و تعداد هفت دانه گندم را به نیت شفا و رفع حاجت می خورند.
همچنین براساس نوشته ای دیگر، یکی از رسوم دیرینه مردم سیستان به ویژه آن هایی که در اطراف کوه خواجه در نزدیکی هامون بود و باش دارند این است که روز نوروز، دسته هایی گندم سبز را آتش زده و بر پای مزار پیر گندم بریان نثار می کنند.
برخی عوض دسته های گندم سبز مقداری گندم را بریان نموده و به زوار آن جا نذر می دهند و برای طغیان رودخانه و حاصلخیزی زمین و برکت خرمنشان دعا می نمایند.
مراسم غلطان
مراسم دیگری که از گذشته در این مکان برگزار می شود مراسم غلطان است. روبروی در ورودی مزار خواجه مهدی، تخته سنگ شیب داری وجود داشته که هر کسی مشکلی داشته است روی آن دراز کشیده و با چشم بسته برای رفع حاجت نیت می کرده است. چناچه نیت فرد براورده می شد وی به سمتی می غلطیده است.
سابقه بنا:
در اطراف مقبره خواجه مهدی آثار تاریخی متعددی مربوط به دوران ساسانیان، اشکانیان و سده های نخستین اسلامی به صورت قلعه، آتشگاه و گورستان وجود دارد. شواهد گویای آن است که این منطقه در نزد مردمان سیستان، منطقه ای مقدس و قابل احترام است.
در مورد تاریخ ساخت بنای مقبره، مستندات مکتوب و دقیقی وجود ندارد. عده ای از صاحب نظران سیستانی آن را از آثار باقی مانده قرن اول هجری می دانند. میراث فرهنگی و گردشگری قدمت آن را به دوره ی صفویه نسبت داده است.
در اطراف مقبره، قبرهای بسیاری مشاهده می شود که قدمت زیادی دارند. ساختمان مقبره را تاکنون چندین بار اهالی منطقه بازسازی کرده اند. تعمیرات انجام شده به جهت بازسازی فضاهای مربوط به بازارچه فصلی بوده است.
بوده است.
محوطه و معماری کنونی مقبره:
مقبره در فضایی گسترده و فاقد حصار بنا شده است. حیاط ورودی مقبره فضایی است به مساحت یازده متر مربع که با موزاییک فرش شده است. در سمت شرقی آن، آثاری از اتاقک های متروکه ی سنگی به چشم می خورد که در گذشته بازدید کنندگان از آن به عنوان استراحتگاه و بازارچه ی فصلی استفاده می کردند. در حال حاضر این این فضاها پس از بازسازی به صورت مجموعه ای از هشت اتاقک بدون سقف به عنوان بازارچه در ایام تعطیل فعال است.
در قسمت غربی محوطه ی مقبره سرویس های بهداشتی قرار دارد. در سال های اخیر، فضاهای اطراف مقبره و بازارچه با شن و موزاییک محوطه سازی شده است.
ساختمان مقبره مستطیل شکل و مساحت تقریبی آن سی و پنج متر در ابعاد هفت متر در پنج متر است که از خشت وگل ساخته شده است. ارتفاع دیوارهای بیرونی آن از سطح زمین هشت متر و نمای بیرونی مقبره کاهگلی است. پی دیوارهای سمت شرق و غرب و جنوب با سنگ تقویت شده است.
ساختمان مقبره با اندازه سه پله از سطح محوطه ی بیرونی بلندتر است. در سمت غربی متصل با مقبره، آشپزخانه احداث شده است. در سمت جنوبی آن در مقابل در ورودی، ایوانی به مساحت دوازده متر وجود دارد که با موزاییک فرش شده است و فضای بیرون را به داخل مرتبط می سازد. این ایوان سقفی هلالی شکل دارد و در وسط آن در اصلی مقبره قرار گرفته است. این در دو لنگه و از جنس چوب به رنگ سبز و در ابعاد یک متر در دو متر است.
در دو طرف در ورودی نیز دو طاقچه به ابعاد شصت سانتی متر در نود سانتی متر ساخته شده است. از این طاقچه ها در گذشته با عنوان چراغدان استفاده می شده است. در بالای در ورودی نیز پنجره ای فلزی به ابعاد شصت سانتی متر وجود دارد.
کف مقبره پوششی سیمانی دارد و با موکت قهوه ای رنگی فرش شده است. دیوارهای داخل از کف به ارتفاع پنجاه سانتی متر به رنگ سبز نقاشی شده و سپس با گچ سفید کاری شده است.
روی دیوارهای داخلی پارچه هایی با عباراتی: مانند السلام علیک یا صاحب الزمان، سلام بر حسین شهید و سلام بر ابوالفضل شهید نصب گردیده است.
چهار پنجره ی فلزی به ابعاد شصت سانتی متر در شصت سانتی متر به بالای دیوارهای مقبره به منظور تهویه هوا و تامین نور داخل مقبره وجود دارد.در مقابل در ورودی و در انتهای مقبره در زیر ایوانی هلالی شکل، سکویی به ابعاد یک متر در پنج متر مربع به ارتفاع پنجاه سانتی متر بالاتر از کف مقبره ساخته شده است. بنا به اظهارات راویان محلی، بیماران بر روی این سکو دراز می کشند و طلب حاجت می کنند. در ضلع شرقی و غربی نیز دو طاق مشاهده می شود.
قبر خواجه، قبری است بزرگ به طول چهار متر و به ارتفاع چهل سانتی متر که بالاتر از کف مقبره قرار دارد. در دو سمت بالا و پایین قبر دو ستون به شکل کله قند به ارتفاع شصت سانتی متر ساخته شده است. زائران بنابر باورهای خود پارچه های زینتی به نیت براورده شدن حاجت به آن گره می زنند. در گذشته سطح قبر با کاهگل اندوده شده بود که در هنگام بازسازی با سیمان مرمت گردیده است. بر روی قبر پارچه ای سبز رنگ با عبارت (السلام علیک یا حسین) پهن شده است که هراز گاهی تعویض می شود.
در قسمت شمال غربی قبر چاله ای وجود دارد زائران براساس باورهای خود از خاک آن برای رفع درد مفاصل به اعضای بدن می مالند. برخی دیگر از این خاک به عنوان تبرک استفاده می کردند.
در قسمت جنوب غربی مقبره، آتشدانی به منظور روشن کردن شمع و سوزاندن عود وجود دارد. سقف گنبدی شکل مقبره از خشت خام ساخته شده و لوستری در وسط آن آویزان شده است که نور مقبره را تامین می کند.
گورستان خواجه مهدی
همان گونه که گفته شد در نزدیکی مقبره، قبرستان متروکه ای به مساحت صد متر مربع وجود دارد که قبرهای آن سنگ دارند ولی فاقد مشخصات هستند.
گورستان وسیعی مرکب از گورهای سنگی در پشت قلعه کافرون و در بالای کوه در سطحی صاف و نزدیک به هم ساخته شده است.دیوارهای این این گورها از سنگ است و روی آن ها را معمولا با تخته سنگ های بزرگی پوشانده اند. تاریخ قطعی این گورستان مشخص نیست، اما برخی از ظواهر موجود نشان می دهد که به دوران اسلامی تعلق دارد.
با توجه با کاوش های باستان شناسی و با استناد به کتب و روایات مختلف می توان نتیجه گرفت که این قبرها متعلق به اشخاصی هستند که همراه خواجه کشته شده اند و مردم آن ها را به این مکان برای تدفین منتقل کرده اند. از دیگر دفن شدگان در این مکان می توان به ساختمان آرامگاهی اشاره کرد که در فاصله صد و بیست متری و در بخش غربی آرامگاه وجود دارد. این آرامگاه متعلق به آسیابانی که در منطقه مقام و منزلت خاصی داشته است.
این بنا از جمله بناهای آرامگاهی در سطح منطقه است که معماری آن با بناهای دیگر متمایز و معمار با اجرای گوشه سازی فیلیپوش در چهار کنج فضا سعی داشته است گنبدی زیبا بر روی این بنا بسازد.
مشخصات این بنا به شرح ذیل است:
دارای اتاقی مستطیل شکل به مساحت تقریبی صد و چهل و پنج متر مربع است. در دو ضلع شمالی و جنوبی بنا دو ایوان طاق دار ورودی وجود دارد که آن را قوسی بیضی شکل با فضای مرکزی آرامگاه پیوند می دهد فضای آرامگاهی و مربع شکل به مساحت پنجاه متر است.
در دو قسمت شرقی و غربی پنجره هایی برای روشنایی و تهویه هوا وجود دارد. مصالح به کار رفته شامل خشت و گل است.
فاطمه بهرک
انتهای پیام/9031 https://www.asrehamoon.ir/vdce778v.jh8zpi9bbj.html
asrehamoon.ir/vdce778v.jh8zpi9bbj.html
