جشن نوروز؛ گنجینه آیین های باستانی پارسیان/ میراث کهن ایرانی بر پهنه جغرافیای فارسی زبانان می درخشد
محمدعلی ابراهیمی، پژوهشگر میراث فرهنگی و کارشناس مردم شناسی در گفت و گو با خبرنگار
عصرهامون بیان کرد: همه مردم سرزمینهایی که در حوزه فرهنگ نوروزی یا به اصطلاح «جهان ایرانی» زندگی میکنند، نوروز را در آغاز بهار همراه با گذار طبیعت از ساحتی به ساحتی دیگر و به یک دور کیهانی تازه جشن میگیرند.
وی ادامه داد: در این جشن، باززایی طبیعت در بهار را مردم با واکنشهایی رمزگونه و نمادین، در کنشهایی فرهنگی - آئینی باز مینمایانند.
کارشناس مردم شناسی اظهار کرد: نوروز گستره عظیمی دارد و در هر منطقهای سال نو با پیش درآمد طبیعی آغاز میشود، یعنی طبیعت به گونهای به انسانها آمدن سال نو را بشارت میدهد.
ابراهیمی تصریح کرد: این پیش درآمدها گاهی همراه با وزش باد ملایمی است که آمدن بهار را مژده میدهد و گاهی حضور بلبل یا مرغان زیبایی است و در گوشهای دیگر نیز گرم شدن زمین، ذوب شدن برفها و آغاز شکوفه درختها، اما در سیستان و بلوچستان حضور پرستوها و وزش 2 باد همراه با رقص شمشیر و بهارگاه آمدن نوروز را بشارت میدهند.
وی بیان کرد: تمامی این پهنه عظیم دارای پیوندهای مشترک فرهنگی است که در طی سالیان دراز و با وجود انواع فشارها، ماندگاری این سنت عظیم فرهنگی را به خوبی حفظ و همبستگی قومی را نیز محکمتر کرده است.
نوروز؛ آغاز زندگی در اندیشه ایرانی
پژوهشگر میراث فرهنگی بیان کرد: به اعتقاد پارسیان، نوروز اولین روز از زمانه و فلک است، اندیشه ایرانی، نوروز را آغاز زندگی می داند و شروع هر پدیده مهمی را به این روز منسوب می دارد.
ابراهیمی گفت: ایرانیان هر آغازی را جشن می گیرند و نوروز بزرگ ترین آغاز و بزرگ ترین جشن، با اصیل ترین سنت ها و مراسم جاودانه است.
وی افزود: آغاز مراسم باشکوه عید نوروز به زمان پادشاهی جمشید شاه بازمی گردد، گفته می شود او در زمان سلطنت خود در آبادانی ایران و آسایش خاطرِ مردم از هجوم بیگانگان، نقش بسیاری داشت، در نوشته ها آمده روزی جمشید سفری با آکاایران، تخت زرینش به آسمان ( به سوی خورشید ) داشت و پس از بازگشت دین را تجدید و آن روز را نوروز نامید.
کارشناس مردم شناسی ادامه داد: پس از جمشید، سال به سال بر اهمیت و فراگیری این روز افزوده شد، در زمان هخامنشیان و ساسانیان نوروز به عنوان سنتی فراگیر و بسیار باشکوه چه در دربار شاهان و چه در خانه های مردم عامه ( نه فقط زرتشتیان) اجرا می شد.
ابراهیمی گفت: اسطوره های گوناگونی در ایران باستان، درباره این جشن ملی آورده شده است ازجمله اسطوره زیبای آفرینش، اورمزد که نمونه اولیه و آرمانی موجودات را در شش گاه با فاصله های نابرابر و در درازای یک سال می آفریند که به ترتیب عبارتند از: آسمان، آب، زمین، گیاه، چهار پای سودمند و مردم.
وی تصریح کرد: به یادبود این آفرینش های شش گانه، سال را به شش قسمت نابرابر تقسیم و سالگرد این آفرینش ها را به صورت جشن های پنج روزه که در آیین ایران باستان «گاهانبار» نام دارد، برگزار می کردند.
پژوهشگر میراث فرهنگی اظهار کرد: سالگرد پنج روز پایانی سال که دوازده ماه سی روزه را در پشت خود دارد، مدخلی بر نوروز است، بنابراین جشن نوروز سالگردی از آفرینش انسان است، عزیزترین موجود برای آفریدگار بزرگ که آفرینش اهورایی را پاسداری خواهد کرد و رقیبی برای اهریمن و آفریده های دیوی اش خواهد شد.
ابراهیمی گفت: به همین مناسبت، سالگرد آن با شکوه بیشتری برگزار می شود، در پایان پنج روز آخرین گاهانبار و درست شب نوروز بزرگ، مراسم آتش افروزی بر بام ها انجام می دادند که هم راهگشای فروهرها باشد و هم به دور و نزدیک خبر دهند که سال نو می آید.
وی بیان کرد: این آتش افروزی بعد از آمدن اسلام نیز در میان ایرانیان معمول بوده است و چون مراسم به طور رسمی نخستین بار در شب چهارشنبه انجام شد، این رسم در شب چهارشنبه پای برجا ماند و چهارشنبه سوری یکی از جشن های جنبی نوروز شد.
کنش های فرهنگی آیینی نوروز؛ از خانه تکانی تا سیزده به در
کارشناس مردم شناسی بیان کرد: کنشهای فرهنگی آیینی نوروز در سه مرحلۀ زمانی مشخص همراه با دگرگونی در روند عادی زندگی اجتماعی مردم نمود مییابند، این سه مرحله به ترتیب دورۀ «جدایی» یا «گسستن» دورۀ «جداگزینی» یا «گذار» و سرانجام مرحلۀ «پیوستگی» یا «همبستگی» است.
ابراهیمی تصریح کرد: نخستین مرحله، دورۀ جدایی و وداع مردم با سال کهنه و استقبال از آمدن سال نو و آمادگی برای گام نهادن به یک دور زمانی تازه در روزهای پایانی سال است.
وی عنوان کرد: نو گشتن سال و تکرار نوبتی آفرینش را دستههای پیام آور بهار و پیکهای نوروزی با ترانه خوانی و دست افشانی و بازی و نمایشهای آتش به مردم مژده میدهند و آنها را به استقبال نوروز برمیانگیزانند.
پژوهشگر میراث فرهنگی بیان کرد: پیشواز از نوروز با خیزش جمعی مردم و پرداختن به پلشت زدایی و پاکسازی فضای زیست و راندن و نابود کردن دیوان و اهریمنانی که به باور عامّه در سیاهیها و آلودگیهای سال کهنه در محیط زندگی لانه کردهاند، همراه است، این کنشها در مجموعه رفتارهای فرهنگی جمعی تبلور و نمود مییابند.
ابراهیمی اظهار کرد: سفید و نقاشی کردن در و دیوار خانه، «خانه تکانی» یا غبارروبی از اسباب خانه، بیرون افکندن و کنار نهادن و نو کردن ظروف شکسته و جامههای ژنده، شستن و تطهیر اسباب و اشیای زندگی، آتش زدن خار و بوته و افروختن آتش در شب سوری، گَندزدایی از محیط زیست، معطر کردن فضای خانه، رویاندن سبزه، یادآوری درگذشتگان با رفتن به گورستانها و مانند آنها از جملۀ کنشهای مربوط به آئینهای مرحلۀ نخست، یعنی دورۀ جدایی از سال کهنه هستند.
وی عنوان کرد: دومین مرحله یا دورۀ جداگزینی، دورۀ 12 روزه آغاز سال نو در فروردین است که از زمان تحویل سال آغاز میشود،در این مرحله که دورۀ انتقالی یا آستانۀ میان سال کهنه و سال نو است، مردم کار و فعالیت در محیط بیرون از خانه را تعطیل میکنند و اوقات آنان بیشتر در خانه و جمع خانواده و دیدار با خویشان و آشنایان میگذرد.
کارشناس مردم شناسی گفت: گستردن خوان نوروزی یا سفرۀ هفت سین، آب بازی و آبپاشی به یکدیگر، رفتن به خانههای خویشاوندان، بستگان و دید و بازدید یکدیگر، دادن و گرفتن نوروزانه یا عیدی و بازیهای نمایشی میدانی مانند کشتی پهلوانی، جنگ ورزا، اسب دوانی و بازی های دیگر مانند تخم مرغ بازی، از چشمگیرترین کنشهای آئینی این دورۀ انتقالی هستند.
ابراهیمی اظهار کرد: سرانجام مرحلۀ پایانی مناسک گذار و روز پایان دادن به دورۀ آستانهای دوازده روزه و آمادگی برای بازپیوستن به مردم در جامعه و شروع فعالیتهای اجتماعی میرسد که در روز سیزدۀ نوروز، یا «سیزده به در» با مناسک نمادین خاص در بیرون از خانه و در دشت و صحرا تحقق مییابد.
وی عنوان کرد: سیزده روزی است که نظم و قرارهای نهادینه شدۀ اجتماعی و الگوهای رفتاری معمول و عادی مردم درهم میریزد و آشوب و آشفتگی همراه با عیش و شادی و شادخواری فضای زندگی را میآکند. بازنمایی برجستۀ این روز، بازگشت و بازپیوستنِ انسان به طبیعت و به جوهرۀ طبیعی خود است.
پژوهشگر میراث فرهنگی تصریح کرد: مردم در این روز خانهها را رها میکنند و به طور دسته جمعی به در و دشت و صحرا میروند و تمام روز را در باغ و بوستان و در کنار سبزه و آب روان و چشمهسارها میگذرانند.
ابراهیمی بیان کرد: از مهمترین شاخصههای رفتارهای نمادین در این روز، درآب افکندن سبزههای رویاندۀ نوروزی، گره زدن سبزه به دست دختران دمِ بخت و زنان کاربسته و مشکلدار، خوردن آش رشته و باقلا پلوی پخته شده در اجاقهای صحرایی، پایکوبی و سرگرم شدن با بازیها و نمایشهایی مانند تاب خوردن و بازیهای برد و باختی هستند.
آیین های باستانی روزهای یکم تا بیستم فروردین
وی عنوان کرد: در رفتارهای نمادین وابسته به هر یک از این سه دورۀ زمانی، مفاهیم رمزگونهای نهفته است که پیوند تمثیلی این کنشها را با دور کیهانی و گردش سال و اسطورههای آفرینش انسان و نور و روشنایی و اسطورۀ فروپاشی نظم زندگی نشان میدهند.
کارشناس مردم شناسی گفت: بسیاری از این رفتارها با حفظ معنا و نقش فعّال و سودمند کهن خود در الگوهای رفتاری مردم جامعه نهادینه شده و در زمرۀ ارزشهای فرهنگی آنان درآمدهاند.
ابراهیمی اظهار کرد: دراسناد باستانی چنین نوشته اند که از اول فروردین تا روز سوم برای دید و بازدید خویشاوندان و بزرگان، از روز سوم تا ششم فروردین دید و بازدید همگانی و برگزاری جشن «رپیتون» و از روز ششم تا نهم فروردین برای اجرای جشن «خوردادگان» در نظر گرفته شده است.
وی عنوان کرد: از روز نهم تا سیزدهم فروردین بارعام شاهی برای پذیرفتن عموم طبقات هر یک به نوبه خود، از روز سیزدهم تا نوزدهم فروردین برای تفریح و گردش در تفریح گاه های خارج از شهر، از نوزدهم تا بیست و یکم فروردین برای اجرای مراسم جشن «فروردگان» و روز بیست و یکم پایان جشن و مخصوص تفریح و گردش در خارج شهر در نظر گرفته شده است.
انتهای پیام/