روستای«قلعه‌نو» در شمال سیستان و بلوچستان و با قدمت یک هزار و ۲۰۰ سال یادآور کهن معماری تاریخی ایران‌زمین است که به ماسوله جنوب شرقی ایران نیز شهرت دارد.
تاریخ انتشار :دوشنبه ۱۹ مرداد ۱۳۹۴ ساعت ۰۹:۴۹
آفتاب از لب افق پریده بود و چشمان ذغالی شب کویر دو دو می زد که به قلعه نو رسیدیم.
اینجا قلعه نو است، یکی از ۹ هزار روستای دیار سیستان و بلوچستان در کیلومتر ۲۶ محور زابل-سه راهی جزینک-زهک، جزئی از نگین تاریخی دیار مهد تمدن، سیستان که شامگاه یکی از شب های مرداد ماه گذرمان به آنجا افتاده است.
از همان موفع که از طریق دوراهی روستا و چاه نیمه چهارم وارد جاده قلعه نو شدیم به همراه عکاس پس از طی هزار و ۵۰۰ متر در راستای قوس کمانی به سمت شمال غرب، وارد دو راهی شدیم که یک راهش حسب تابلو وزارت نیرو ورود ممنوع بود و راه دیگرش چشم انتظار شکوه تاریخ بود.
پس از طی ۲۶ کیلومتر جاده آسفالته در اطراف جاده ای که می خواهد ما را به روستا وصل کند، درختان گز، خانه های خشتی و یگ ارگ تاریخی رخ نمائی می کند.
شکل شاخه های درختان گز این نماد مقاومت در برابر بادهای ۱۲۰ روزه و توفان ها شدید شن، شکسته شکسته و مانند شاخ گوزن است، که در راستای رشد عمودی اش گاه تا شش متر قد کشیده است.
اما هر چه هست و نیست، همه این درختان قانع و شور طبع کویری، حکم سربازانی را دارند که برابر یورش بی امان شن های روان رو به کشتزارها و سکونت گاه ها، سفت ایستاده اند، تا مظاهر عمران و آبادانی آدم ها را از دستبرد مهاجمان ریز دانه ماسه ای مصون بدارند.
در طول مسیر از کاکل درختان کویری، چشم طمع به فراخنای آسمان می دوزیم تا ببینیم آیا مهتاب بر این دست آفرینه های انسانی که به گواه تاریخ مقاومت و ایستادگی اشان به هزار و ۲۰۰ سال می رسد، رخ می نماید تا در شب مهتابی و ستاره ای جوشش شکوه و تمدن را درک کنم؟
نگاهم را به نگاه سحر آمیزش دوخته ام، انگارکه عمدا بخواهد، برق نگاهش را از من بدزد، با هزار ناز و ادا، از پشت یک لکه ابر سفید، به سویم سرک می کشد.
هاله ای شیری رنگ، دور سرش را احاطه کرده، درست مانند عروسی که قرص صورتش را به زیباتری وجه در میان تور سفیدی آراسته اند، قرص رخسار مهگونش را که که گه گاهی از لابه لای شاخسار درختان «گز» این نماد مقاومت، نثارم می کند، به زیبایی گلی می ماند که انگار آن را از طاق آسمان رازگون کویر آمیخته باشند.
وقتی نرمه بادی در راستای سریال های تکراری ۱۲۰ روزه می وزد، انگار رقص دلفریب عروس طناز شب در سن سپهر کویر از خلال پیچاپیچش در کویر ریتمی تند می یابد و برایت تداعی عشق است و دلدادگی، تمدن است و ماندگاری، شکوه است و ایستادگی.
اسارت عروسی کویر در بندابند دشتی خشک به گونه ای که دل هر عاشقی را به درد می آورد اما شکوه تاریخی اش مامن دل پردرد می شود و لحظات زیادی همینطور مات تماشای منظره دل انگیز لوندی کویر و شکوه، سرمستی و اطوار طبیعت کویر می شویم.
در روی زمین نیز حرکت خودروی جلویمان، مانند دود اگزوشش، حلقه های غلظتی خاک را در قفا با الگو برداری از تلخی های این روزهای سیستان، نثارمان می کند تا جایی که به مقصد رسیدیم رنگ ماشینمان را از سیاهی به نقره ای متالیک تغییر کرده بود.
نماد ایستادگی
در ورودی روستا تصمیم تصمیم می گیریم تا ادامه مسیر را پای پیاده طی مسیر کنم، به شیب تندی می رسیم که اینجایی ها به آن نقطه آغاز تاریخ می گویند که غبار غفلت آن را فرا گرفته است.
ارگ «محمدحسین خان نارویی نژاد» با قدمت ۱۶۰ساله و زیربنای بیش از ۱۵۰۰ مترمربع در دو طبقه نظرم را جلب می کند که چگونه و با چه ابزاری چنین شکوه تاریخی را در ورودی این روستای تاریخی بر افراشته اند.
طول این مسیر شیب دار شاید به ۴۰۰ متر نرسد، اما به هر حال به گفته سیستانی ها تاملی است برای درک بیشتر شکوه تاریخ این دیار، ناگفته نذارم در سال های دور همین مسیری که اکنون وصفش می کنم، محل عبور تاجران گندم بوده است، روزگاری قلعه نو محل انبار غله و آرد را با خود به یدک می کشید.
وجه تسمیه قلعه نو
بالاخره آن قدر در این مسیر غبارآلود رفت و رفتیم، تا به روستایی زیبا بر فراز تپه ای رسیدیم که از اواخر دوره قاجاریه کوچ مردمان را از روستای قلعه کهنه در دل خود جای داده بود، رسیدیم.
آفتاب کاملا از روی خط افق پریده بود و پرده ظلمت روی زمین پلاس شده بود که وارد کوچه های روستای به هم پیوسته قلعه نو شدیم.
این روستا از یک سو در لابه لای کویر و خطوط تلماسه ای و از سوی دیگر همسایه جدیدش چاه نیمه چهارم خود نمائی می کند، چاه نیمه ای که با ذخیره ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب، نیاز آب شرب مردمان شش شهرستان و ۹۱۸ روستا را بر طرف می کند.
اما روستا خود هلاک آب است و سایه سنگین ۱۸ سال خشکسالی زندگی مردمان این دیار را رو به نابودی سوق داده و مردم تنها از بالای روستا به این آب که برای تامین آب شرب در نظر گرفته شده نظاره می نشیند، دیگر نه از کشاورزی خبری است نه دامداری.
ورود به روستا
اجرای طرح هادی روستائی از سوی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در روستا برایمان جالب بود، بازسازی که روح تازه ای در این دیار دمیده بود، از تردد اندک خودروهای مردم روستا بر روی سنگ فرش ها روستا دلم گرفت که چرا باید این گونه نسبت به داشته های غافل باشیم.
یک تختگاه از جنس آجر سفال در قسمت غربی روستا که با آجر پوشیده بود نظرمان را جلب می کند، محلی ها می گفتند گردشگران این قسمت را بسیار دوست دارند، وقتی بر روی آن قرار می گیری دشت سیستان و چه نیمه چهارم برایت طنازی می کنند.
در زیر نور مهتاب دردش و تن ترک خورده اش از خشکسالی دیده نمی شد اما دستان پینه بسته پیرمرد روستائی به خوبی نشان دهنده تحمیل سختی های روزگار بر آنان بود.
رویم را به سمت شرق می کنم، شکوه روستا خودنمایی می کند، خانه های به هم پیوسته برایم تداعی کننده ماسوله ای دیگر است اما این ماسوله تاریخ را با خود به یدک می کشد، خانه های خشتی با سقف گنبدی و بادگیرها معروف منطقه سیستان تداعی کننده تمدن شگرف این دیار است.
قلعه نو تنها روستایی در سیستان و بلوچستان است که صد در صد معماری منازل آن قدیمی و از خشت و گل ساخته شده و با همان سبک ویژگی خود را حفظ کرده است، معماری در سیستان برگرفته از شرایط اقلیمی این منطقه است به طوری که بیشتر منازل آن از مصالح سنتی شامل آب، گل و خشت ساخته شده و امروزه نیز تنها در ساخت منازل ۴۰ درصد از روستاهای سیستان این سبک معماری استفاده می شود.
این در حالی است که روستاییان قلعه نو در ساخت منازل خود صد درصد این سبک معماری حفظ کرده اند، با توجه به اینکه خشت و گل سرما و گرما را در خود حفظ می کند، استفاده از این نوع مصالح و سبک معماری مانع از خروج هوای سرد خانه می شود.
با توجه به آب و هوای گرم و خشک کویری، در سقف این منازل دریچه هایی به نام «کولک» یا بادگیر و در دیواره آن «سورک» دریچه ای شبیه حرف «ای» انگلیسی تعبیه شده که سبب ورود هوای سرد و کوران آن می شود، به گونه ای که باد از سقف وارد و از سورک خارج می شود.
در کوچه هایش قدم می زنم هر خانه و دیواری بیان گر شکوهی خاص در دیار ۵ هزار و ۵۰۰ ساله سیستان است، برایم تلخ بود، در امتداد هر کوچه آغلی بی دام دروازه اش باز بود و مردی نگران امتداد نور مهتاب را دنبال می کرد.
مقاومت این نوع منازل به دلیل زلزله خیز نبودن منطقه سیستان به ۱۲۰۰ سال نیز می رسد
این روستا مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی است، روستای «قلعه کهنه» نیز در نزدیکی قلعه نو قرار دارد و به سبب متروک شدن ساکنان آن به روستای قلعه نو کوچ کرده اند.
این روستا به دلیل قرار گرفتن بر روی تپه ای بزرگ به «قلعه» شهرت یافته و طوایف بزرگی همچون نارویی نژاد، سنجرانی، کیانی، سرابندی و شیران زهی را در دل خود جای داده است.
گورستان قلعه نو نیز در نوع خود بی نظیر است، قبرها به صورت پلکانی و مقبره خوانین و حکما در داخل اتاقک هایی به نام «معجره» قرار دارند. مقبره دختری در این گورستان کشف شده که معماری روی آن نشان دهنده دوران صفوی است اما هویت خود فرد هنوز نا پیدا است کسی این کی بانوی سیستانی را نمی شناسد.
روستای قلعه نو زابل ماسوله ای در جنوب شرق ایران
کامبیز مشتاق گوهری مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان با بیان اینکه روستای قلعه نو از آثار تاریخی اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی است، می گوید: ارگ «محمدحسین خان نارویی نژاد» با قدمت ۱۶۰ساله و زیربنای بیش از ۱۵۰۰ مترمربع در دو طبقه از بناهای تاریخی و مهم این روستا است.
وی می افزاید: این اثر در قلعه نو، روستای نمونه هدف گردشگری در پنج کیلومتری جاده زهک به زاهدان واقع شده و به شماره ۷۲۵۵ مورخ ۱۲ بهمن ۸۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
گوهری یاد آور می شود: این بنا زیرزمین بزرگی به گستره ۱۵۰۰مترمربع داشته که در گذشته انبار غلات و محل آرد کردن گندم بوده است که برای ساختش از آجر استفاده کرده اند و قریب به ۱۰۰ پنجره دارد.
وی می گفت: روستای «قلعه نو» سیستان به سبب نوع معماری و استفاده از مصالح سنتی عنوان «ماسوله جنوب شرق کشور» را به خود گرفته است.
شب رازگون روستای قلعه نو
شب قلعه نو از نیمه شب گذشته، بیشتر مردم روستای به خواب رفته اند، اما من حیفم می آید که لحظات شاید برگشت ناپذیرم حضورم در این مکان دلفریب را به راحتی از دست بدهم.
با اینکه با اجرای طرح هادی روستائی اندک امیدی را به روستا بازگردانده اند اما باز هم می شد نگرانی را در چهره مردم از قهر طبیعت دید و افسوس خورد.
سعی می کنم از نورهای تیر برق رها پیدا کرده و به نور مهتاب پناه ببرم، یعنی همان محوطه ای که در ابتدای خط خطی های مشق شبم وصفش را داشتم می گفتم.
اغلب مردم روستا خواب بودند، اندک مسافران این دیار نیز در کنار زمین خشکیده کشاورزی رو به دشت سیستان و چاه نیمه چهارم اطراق کرده بودند و زیر نور مهتاب آرمیده بودند.
برخی کسانی که مانند من هوس شب زنده داری کرده بودند، با افروختن شعله آتش روشنی بخش شب تار کویر بودند، نوری که با ناله های حزین و کشدار شاخه های در هم شکسته گز همراه است.
در گوشه ای دور تر شبح چند نفر قد می کشد که در زیر مهتاب نصفه و نیمه شب قلعه نو، با ساز و آواز خود دم گرفته اند و این گونه همخوانی می کنند: «بابا گل افروز... به دنبال تو می گردم مه شب و روز...»
امتداد نگاه یکی از سگ های روستا نگاهم را جلب می کند، در گرگ و میش سحر هنگام این سگ که روزگاری نگهبان گله های مختلف بود به افق چشم دوخته است و گاه چشمانش را به سبب نوازش بادهای موسمی ۱۲۰ روزه می بست، در افق نگاهش می توان وفای به عهد را به خوبی مشاهد کرد.
به خودم آمدند کسانی که دیشب دنبال بابا گل افروز می گشتند، هنوز در خوابند و اثری از شادی و نشاطشان نیست، در محل سوختن شاخه های گز نیز جز خاکستری که رنگش به سیاهی ذغال می ماند، اثری نمانده است.
سفر ما به قلعه نو تمام شده، سوار بر ماشین به سمت زابل براه می افتیم اما در ذهنم به این موضوع فمر می کنم مه ایا بار دیگر شکوه به سرزمین مادری ام سیستان بر می گردد؟
انتهای پیام/9031 https://www.asrehamoon.ir/vdcgwn9u.ak9xz4prra.htmlasrehamoon.ir/vdcgwn9u.ak9xz4prra.html
