قیام ۱۵ خرداد خاستگاه مذهبی و ملی علیه استبداد داخلی و استعمار خارجی داشت.
به گزارش پایگاه خبری عصرهامون، مجتبی قزاق میری، استاد دانشگاه در یادداشتی نوشت: قیام ۱۵ خرداد جنبشی است ماندگار که راه مبارزه در برابر ظلم و ستم را به مردم آموخت و رهبر و پیشوای انقلاب نیز با مشاهده حمایت و پشتیبانی مردم از او، با اتکا به خداوند و این حمایت مردمی، در راه مبارزه با دیکتاتوری پهلوی گامهای خود را راسختر برداشت.
قیام خرداد خاستگاه مذهبی و ملی علیه استبداد داخلی و استعمار خارجی داشت. عواملی که باعث بروز ۱۵خرداد شد استبداد و خفقان در کشور و وابستگی شدید و همچنین سیاستها و برنامههای ضد اسلامی نظام پهلوی بود.
در آستانه قیام ۱۵ خرداد گروهها و احزاب فعالسیاسی در انفعال و بلاتکلیفی به سر میبردند، مردم از اقشار گوناگون بهطور خودجوش به صحنه آمدند و با فداکاری و ایثارگری بینظیر نظام شاهنشاهی را به مبارزه طلبیدند و همچنین رهبری منحصر به فرد و بینظیر امام خمینی (ره) که دارای شخصیتی ممتاز و دارای ابعاد مختلف فکری بود.
از طرفی مطرح شدن اسلام بهعنوان یک مکتب مبارزه در این قیام برعلیه استبداد داخلی و خارجی و رویارویی با اصل نظام شاهنشاهی و مبارزه با شخص اول مملکت و در نهایت اینکه، قیام ۱۵ خرداد سال ۴۲ هر چند به ظاهر یک یا چند روز طول کشید، ولی به دلیل انگیزههای الهی که داشت، بهعنوان سرچشمه انقلاب اسلامی و خاستگاه تحولات وسیع داخلی و بینالمللی شد.
دراین راستا امام خمینی (ره) فرمودند: «خرداد از خاطرهها محو نخواهد شد و باید در سالروز آن، هر چه بیشتر آن را زنده نگه داشت.»
قیام اسلامی و فراگیر مردم ایران در ۱۵ خرداد سال ۴۲، باعث افزایش آگاهی سیاسی مردم و حضور بیشتر آنها در صحنه شد و با تثبیت رهبری امام خمینی (ره) گروههای سیاسی غیرمذهبی به حاشیه رانده شدند.
امام خمینی (ره) با بهرهگیری از تجارب گذشته و با ارائه نظریه «ولایت فقیه» که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شالوده قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شد، نظام سیاسی جایگزین حکومت سلطنتی را تبیین کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ این نظریه جامه عمل پوشید و اساس نظام جمهوری اسلامی ایران را پیریزی کرد.
بنابراین، نهضت فکری و فرهنگی ۱۵ خرداد به رهبری امام خمینی (ره) تأثیرات عمیق و شگرفی بر ساختار سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران گذاشت.
همچنین نتایج و پیامدهای سازنده و مطلوبی به بار آورد. در واقع آمادهسازی شرایط و زمینههای لازم و نیروهای انقلاب اسلامی را در دامن خود پرورش داد.
باتوجه به بیانات بنیانگذار انقلاب اسلامی قیام ۱۵خرداد اسطوره قدرت ستمشاهی را در هم شکست وشهادت جوانان رشید و زنان و مردان در آن روز سد عظیم قدرت شیطانی را از بنیان سست نمود، خون سلحشوران کوخ نشین، کاخهای ستم را در هم کوبید.
ملت عظیم الشأن ایران با قیام و نثار خون فرزندان عزیز خویش، راه قیام را برای نسلهای آینده گشود و ناشدنیها را شدنی کرد. ۱۵ خرداد که ما مردان با ارادهای را از دست دادیم و جوانانی از دست ملت ما رفت نقطۀ عطفی است در تاریخ، و مبدأ این نهضت است. آنها که در پانزدۀ خرداد قیام کردند، قیام مردانه کردند، و در مقابل دژخیمان «نه» گفتند و به شهادت رسیدند، آنها مبدأ این نهضت عظیم شدند.
امام خمینی (ره) مسائلی در مورد ۱۵ خرداد مطرح کردند و فرمودند که ۱۵ خرداد از همین مدرسه فیضیه شروع شد. عصر عاشورا در همین مدرسه اجتماع عظیم بود، و بعد از اینکه صحبتهایی و افشاگریهایی شد، دنباله آن منتهی به ۱۵ خرداد شد.
۱۵ خرداد برای اسلام بود و به اسم اسلام بود و به مبدئیت اسلام و راهنمایی روحانیت و همین جمعیتها که الان اینجا هستند. اینها بودند که ۱۵ خرداد را به وجود آوردند. همین سنخ جمعیت بودند که ۱۵ خرداد را به وجود آوردند. و همین سنخ جمعیت بودند که کشته شدند.
همین طبقه از افراد اسلامی بودند که برای اسلام قیام کردند و هیچ نظری جز اسلام نداشتند ۱۵ خرداد را به وجود آوردند. همین جمعیتی که مقصدی غیر از اسلام ندارند در تعقیب ۱۵ خرداد تا حالا دنبال کردند. از همین جمعیت که مقصدی غیر از اسلام ندارندامید آن است که تعقیب کنند و نهضت ما را به ثمر برسانند.
خرداد ۴۲ خمیرمایۀ نهضت مبارک ملت بزرگ ایران و روز بذر انقلاب بزرگ اسلامی ماست. عصر عاشورای مصادف با ساعات شهادت نصرت آفرین سید مظلومان و سرور شهیدان، عصر عاشورایی که خون طاهر و مطهر ثارالله و ابنثاره به زمین گرم کربلا ریخت و ریشه انقلابهای اسلامی را آبیاری نمود.
ملت عظیم الشأن در سالروز شوم این فاجعه انفجارآمیزی که مصادف با ۱۵ خرداد ۴۲ بود با الهام از عاشورا آن قیام کوبنده را به بار آورد. اگر عاشورا و گرمی و شور انفجاری آن نبود، معلوم نبود چنین قیامی بدون سابقه و سازماندهی واقع میشد.