نگاهی به اقتصاد ومعیشت خانواده های سیستانی (گذشته وحال)

به گزارش عصرهامون؛ درگذشته به جهت شرایط خاص جغرافیایی، محیطی ، وجود آب کافی وحاصلخیزی زمینهای زراعی و شرایط مناسب کشاورزی ، دامداری ،صید و صیادی ،صنایع دستی و…اقتصاد ومعیشت مردم سیستان بر پایه کشاورزی ودامداری استوار بوده است بطوری که ساکنان این منطقه با تلاشی اندک قادر به تامین مایحتاج زندگی وبخشی از درآمد مورد نیاز خود بودند.

صیادی ودامداری در سیستان

بخش شمالی وشمال شرقی و قسمتهای از غرب سیستان به جهت قرار گرفتن در حاشیه هامون محل اسکان دامداران وصیادان منطقه بود که عمده فعالیتهای آنانرا صیادی ، دامداری ، حصیر بافی شامل می شد . وجود زمینه های مناسب شکار پرندگان وصید انواع ماهی وهمچنین وجود نیزارها منبع مناسبی برای تامین نیازهای ضروری خانواده های حاشیه نشین هامون بشمار می رفت همچنین پرورش دام و گاو اصیل سیستانی به منظور تامین بخشی از نیازهای مصرفی شامل ، شیر ، ماست ، موادلبنی وپروتئینی با فراهم بودن شرایط مناسب تغذیه ونگهداری رونقی قابل توجه داشت . عمده فعالان این بخش را طوایف صیاد، اربابی ،صیاد اربابی ، میرشکار ، کوهستانی ، بزی ،‌سراوانی ، رخشانی، دهمرده وسایر طوایف تشکیل می دادند که در روستاهای گمشاد، ملاعلی ، ملادادی ، سراوانی ، تخت عدالت ، تپه کنیز تا بخشهای از قر قری و مناطق کوه خواجه و ادیمی در غرب ،شمال وشمال غربی سیستان ساکن بودند. با تداوم بحران خشکسالی در چند سال گذشته این منابع مهم اشتغال زایی در هامون بکلی از بین رفت وتعداد کثیری از روستاهای حاشیه هامون به دلیل عدم اشنغال وزمینه فعالیت خالی از سکنه گردید .

عشایر سیستان

عشایر منطقه سیستان نیز همچون سایرعشایر ایل های ایران زمین با تغییر شرایط جوی و محیطی به مناطق مساعد چراء دامهادر فصول متفاوت کوچ می کنند . تعدادزیادی از این عشایر درفصل بهاردر سنوات گذشته به مناطق نهبندان وشوسف در خراسان جنوبی کوچ می کردنند اما به دلیل برخی مشکلات که توسط میزبان گریبانگیر این قشر گردیده بودمنطقه هامون مکان مناسبی برای آنان بشمار میرود.
هامون همه ساله ودر فصل بهارپس از اینکه اندک آبی از طریق رودخانه نهراب (سیستان ) در این منطقه جاری میگردد . با رشد علوفه مناسب دامها پذیرای تعداد کثیری از عشایر منطقه است .
ازعشایر زابل طوایفی همچون :براهوئی،بارانی ،اردونی ،دهمرده،کوچال ،ناروئی ،دیوانه (رایزن )،مره ای ،سارانی ولگزائی را می توان نام بردکه در تالاب هامون ودر مجاورت کوخواجه بیشترطوایف ناروئی ،دیوانه (رایزن )واردونی به جهت پیمودن فاصله کمتری نسبت به سایر عشایر به این منطقه کوچ می کنند .
هامون کوه خواجه پذیرای عشایری از استان خراسان جنوبی منطقه بیرجند به جهت نسبت فامیلی با برخی از عشایر این منطقه در فصل بهارنیز میباشد
معمولا عشایر را با سیاه چادر میشناسند . عشایر در قلب هامون سیاه چادربرپا میکنند وچشم انداز زیبای را برای دوستداران طبیعت به نمایش میگذارند.

پلاس عشایر در حاشیه هامون (کوه خواجه )

عشایر

صنایع دستی

صنایع دستی در سیستان از دیگر بخشهای مهم اشتغال وتامین معیشت خانواده ها در گذشته به جهت وجود امکانات لازم از اهمیت خاصی برخوردار بود .توسعه حصیر بافی به جهت وجود منابع دریایی از مهمترین این صنعت بود که با تهیه لوخ (خولک ) و گویش معروف (خولک بافی ،پرده بافی )از دریاچه هامون در زمان پر آبی استخراج وپس از طی فرایندی خاص به حصیر تبدیل وروانه بازار می شد . حصیر بافی از عمده صنایع دستی پر رونق سیستانیان خصوصا” صیادان ودامدارن حاشیه نشین هامون بشمار می رفت که در معیشت خانواده ها از اهمیت خاصی برخوردار بود .

تهیه لوخ

ذکر این نکته را لازم میدانم در بسیاری از نوشته ها تهیه حصیر (پرده خولکی ) را از نی میدانند در حال که این نوع حصیر هیچ ارتباطی با نی نداشته وبا حصیری که از نی بعنوان زیر انداز ، تهیه منازل صحرایی (خانه حصیری ) تهیه می گردد کاملا” متفاوت است .

از دیگر صنایع منطقه سیستان تهیه حصیر از درختچه های گز (پرچین ) در کنار دیگر صنایع دستی مانند (سیاه دوزی ، خامه دوزی ، سوزن دوزی ، گلیم بافی ، قالیبافی و… را میتوان نام برد که هریک در دوره های زمانی در تامین معیشت خانواده ها اعمیت داشتند .

چیر بافی هیرمند (هم اکنون )

چپر بافی

کشاورزی

کشاورزی سیستان به عنوان قطب اصلی اقتصاد و معیشت خانواده ها از گذشته های دور در سیستان از اهمیت خاصی بر خوردار بود است . که عمده ساکنین این منطقه به جهت شرایط مناسب ، حاصلخیزی زمینهای کشاورزی ، قرار گرفتن در حاشیه رودخانه های سیستان و هیرمند با وجود آب کافی به کشاورزی اشتغال داشتند . رونق کشاورزی در منطقه سیستان زمینه فعالیتهای دامپروری را نیز به همراه داشت بطوری که هر خانواده تعدادی گاو یا گوسفند را در منزل پرورش دهد .

کشاورزی اطراف کوه خواجه سال زراعی ۹۱

هرچند امروزه به جهت سوء مدیریت در تقسیم نا عادلانه حقابه کشاورزان از چاه نیمه در بخشهای مختلف باعث گردیده تا از سیستان که زمانی به جهت برداشت گندم وجو بعنوان انبار غله یاد می شد این روزها رونقی قابل قبول در بخش کشاورزی را نداشته باشد .

اگربه کشاورزان در هر منطقه وخصوصا” شهرستان هیرمند که روزی بخش اعظمی از نیازهای سیستان در این منظقه تامین می شد اشتغال خانواده های کثیری را به همراه خواهد داشت.

کشاورزی هیرمند سال زراعی ۹۲

اکنون نیز در ابتدای فصل کاشت بخش وسیعی از زمینها به کاشت محصولات گندم وجو اختصاص پیدا می کند اما متاسفانه به همین دلیل در پایان فصل برداشت نتیجه ای مطلوب را در پی نداشته وبه جهت عدم آب کافی خساراتی را نیز به خانواده ها در این بخش وارد می کند .

تجارت

با توجه به تداوم بحران خشکسالی تعداد کثیری از خانواده ها خصوصا” روستاهای حاشیه مرز با وجود بازارچه های مرزی به این امر اشتغال داشته وبه مبادله کالا از طریق بازارچه ها از طریق کشور افغانستان با آسیای میانه وچین می پرد اختند وتعداد کثیری از ساکنین منطقه نیازهای خود را از این طریق تامین می کردند که با توجه به سیاستهای دولت کریمه وبه منظور کنترل مرز و سامان دادن به مبادلات کالا بصورت منسجم پس از انسداد مرز با ساخت دیواروحفر کانال عملا” بازارچه های مرزی در سه منطقه میلک ، گلشاه و گمشاد آغاز بکار کرد .

ترانزیت کالا از بازارچه میلک

روستای گمشاد ومحل بازارچه مرزی (سیمانهای انبار شده )

هرچند این بازارچه ها با هدف تجارت واشتغال مرز نشینان وسایر اقشار جامعه سیستانی آغاز به کار نمود اما در ادامه با مشکلاتی مواجه گردید که درنهایت به تعطیلی ۲ بازارچه گلشاه وگمشاد انجامید وتنها تعدادی اندک از تجار در بازارچه مرزی میلک در مبادلات کالا وارز واخیرا” سوخت فعالیت دارند .

هرچند هدف اصلی راه اندازی بازارچه های مرزی میتوان اشتغال جوانان به منظور جلو گیری از روی آوردن به شغلهای کاذب و خطر آفرین ذکر کرد . اما در عمل به جهت تدابیر اتخاذ شده وعدم سرمایه کافی ، این گروه نتوانستند بهره ای کافی از این امتیاز را نصیب خود گردانند .

کارتهای پیله وری( اقدامی جدید )

اخیرا” برنامه ای جدید با صدور کارتهای پیله وری برای مرز نشینان تا شعاعی مشخصی در حال انجام است که امید است با عملی شدن این ابتکار برنامه ها به گونه ای تنظیم گردد تا ضمن کوتاه نمودن دست دلالان منطقه خانواده های مرز نشینن که در حال حاضر هیچگونه درآمدی ندارند بتوانند از این امتیازات در امر تامین معاش خانواده استفاده نمایند . وحالت دست تجار وگروهی خاص قرار نگیرند .

انتهای پیام/5696 https://www.asrehamoon.ir/vdcd.x0f2yt09sa26y.html

منبع : ندای هیرمند