چرا افراطیون پروژه آرام "عبور از روحانی" را کلید زدند؟

• اول: 26 بهمن ماه 92، «جوفی جوزف» - مدیرکل سابق منع اشاعه هسته ای در شورای امنیت ملی آمریکا (NSC) و عضو سابق تیم مذاکراتی آمریکا در 5+1- تحلیلی برای «مرکز بلفر برای امور و علوم بین الملل» در «دانشگاه هاروارد» فرستاد. گفته می شود که این مجموعه معمولاً، یک مجموعه تحقیقاتی همکار با CIA است.

«جوزف» نوشت: «تنها سئوال باقیمانده، درباره زمان انقضای توافق دائمی است. دولت «اوباما» بدنبال آن است که توافق تا جاییکه امکان دارد، طولانی شود ... یک نکته گفته نشده، این است که یک توافق بلندمدت تر، در این مسئله مؤثر خواهد بود که شانس اینکه رژیم ایران متکامل شود و یا با یک "رژیم دموکراتیک تر" و "دوست تر با غرب"؛ جایگزین شود، بزرگ تر است. «ایالات متحده» و دیگران، بیشتر در صلح خواهند بود با برنامه نامحدود هسته ای ایرانیان، اگر توسط یک حکومتی که به کاشت بی ثباتی منطقه ای و حمایت از اقدامات تروریستی نمی پردازد؛ رسیدگی شود»[4].

 

• دوم: همان ماه، «باراک اوباما» - رئیس جمهوری آمریکا- در گفتگویی رسانه ای با «جفری گلدبرگ» از «شبکه خبری بلومبرگ»، این موضوع را مطرح نمود که یکی از اهداف مذاکرات هسته ای میان ایران و آمریکا؛ تقویت رویکرد غربگراهای داخلی ایران است.

«اوباما» گفت: «اگر آنها (نظام ایران) قابل تغییر باشند، اگر در واقع، در نتیجه توافق درباره برنامه هسته ای، دیدگاه ها و رویکردها (مخالفان حکومت) در داخل ایران تقویت شود و اقتصاد ایران؛ بیش از پیش با جامعه جهانی جوش بخورد و سفرهای بیشتری انجام شود و گشایش بیشتری حاصل شود، حتی اگر این روند یک دهه یا پانزده سال یا بیست سال هم طول بکشد؛ این نتیجه ای است که ما باید آرزوی آن را داشته باشیم»[5].

جالب تر اینکه، بسیاری از منابع غربی و منابع آگاه داخلی، بارها مطرح کرده بودند که ایده آل آمریکا برای دوره زمانی اجرای "توافق جامع"، بین 15 الی 20 سال است که از سوی مقامات تهران؛ غیرمنطقی است.

 

• سوم: در اسفندماه، «انستیتو بروکینگز» در تحلیلی به قلم «جنیو عبدو»، ضمن طرح این مسئله که همزمان با آستانگی امضای توافق جامع بین ایران و 5+1، دولت «روحانی» در داخل ایران با رشد انتقادات روبرو شده است؛ توصیه نمود که آمریکا، به طریقی که افکار عمومی در ایران حساس نشوند، به حمایت از "شانس روحانی" بپردازد. دلیل نویسنده برای این توصیه، این بود که حمایت از روند خارجی «دولت یازدهم»، به قدرت گیری عمل گرایان در انتخابات آتی مجلس؛ منجر خواهد شد که برای ادامه روند، حیاتی خواهد بود.

«بروکینگز» نوشته بود: «آیا اثرگذاری «روحانی» به راه «محمد خاتمی» - رهبر پیشین- خواهد رفت که برای پایان دادن انزوای بین المللی ایران و لیبرال سازی جامعه؛ تلاش کرد اما شکست خورد؟ ... اگر تیم مذاکراتی «روحانی»، حذف برخی از مخرب ترین تحریم ها را مدیریت کند، آنها سرمایه قابل توجه سیاسی و نفوذ در دستگاه حکومت را بدست خواهند آورد. در نتیجه، جناح آنها ممکن است، تعداد قابل توجهی از کرسی های پارلمانی که اکنون تحت سلطه محافظه کاران است را طی انتخاباتی که در 2016 م. برگزار می شود؛ بدست آورند»[6].

این اندیشکده، بعد از بحث درباره لزوم حمایت محتاطانه از شانس جاری، از عملیاتی شدن این توصیه توسط دولت آمریکا و اتحادیه اروپا، خبر داده و نوشته بود: «حمایت های سابق «ایالات متحده» از "اصلاح طلبان" (رفورمیست ها)، در دوره ریاست جمهوری «خاتمی»، نتایج ناخواسته ای به بار آورد و آنهایی که قصد کمک کردن داشتند را تضعیف کرد؛ بجای آنکه تقویت شان نماید. در نتیجه، «ایالات متحده» و اتحادیه اروپا در حال استعمال کردن محتاطانه گزینه های محدود شده و بالقوه ای است که آن گزینه ها، «رئیس جمهور روحانی» را تقویت خواهند نمود؛ اگر در واقع برای انجام، انتخاب شوند».

• اول: در این راستا، غربی ها فرضیه های متفاوتی، درباره شباهت های «روحانی» و «گورباچف» را در محافل فکری- اطلاعاتی خویش مطرح کردند. رایج ترین و باقوام ترین مسئله ای که در اینباره مطرح شد، این بود که آنها از «روحانی» می خواهند که «گورباچف» باشد و پیروزی های سیاست خارجی اش را به انرژی متراکمی برای تغییرات عظیم در محیط داخلی و فرهنگی «جمهوری اسلامی»؛ مبدل کند. در واقع، این تصویری از "روحانی مطلوب" مجامع اطلاعاتی آمریکاست نه لزوماً، آنچه اتفاق خواهد افتاد یا در جریان است.

در همین رابطه در اسفندماه 1392 ه.ش، «شورای روابط خارجی» (CFR) میزگردی را با حضور سرشناس ترین کارشناسان آمریکایی ترتیب داد و به بررسی روند فعلی دولت ایران پرداخت. یکی از سئوال ها، به بحث و بررسی درباره آنچه که "گلاسنوست روحانی" نامیده شد؛ مربوط بود[9].

 

• دوم: 21 بهمن ماه، «المانیتور» که وابسته به «شورای آتلانتیک» - از زیرمجموعه های فکری تحلیلی «ناتو»- است، در مقاله ای با عنوان: "مسئله هسته ای، سرنوشت روحانی و جهت آینده ایران را رقم خواهد زد"، توضیح داد که اصرار بی مورد آمریکا بر تعطیلی کامل «تأسیسات اراک» و «فردو»؛ به معنای به شکست انجامیدن مطلق مذاکرات هسته ای است که نتیجه آن، کاهش نفوذ "میانه رو"ها در ایران است و نفوذ این جریان در حاکمیت ایران، حیاتی تر از موضوع اراک است. این برتری و رجحان، به این دلیل مطرح است که شانس جاری از نظر غرب، آینده ایران را رقم خواهد زد و آینده ایران؛ مهمتر از آینده ایران هسته ای است.

«شهیر شهیدثالث» نوشته بود: «اصرار بر این امر (تعطیلی اراک و فردو) از سوی دولت آمریکا، می تواند توافق موقت ژنو را به شکست بکشاند ... در این صورت، «روحانی» ... در مأموریت خویش شکست خورده و با تغییر رویکرد دو حکومت ایران و آمریکا، از تعامل به تقابل؛ دیگر جائی برای "میانه رو"ها در حکومت و فضائی برای فعالیت آنان نیست»[10].

 

• سوم: پیشتر، «کنث ام. پولاک»[11] - عضو ارشد انستیتو بروکینگز- نیز در تحلیلی با نام: "آمریکا زمان دارد؛ روحانی ندارد"، در «المانیتور»، با اشاره به اینکه باید به «روحانی» بعنون آخرین و بهترین فرصت غرب کمک داد؛ نوشته بود: «نکته عجیب اینجاست که «روحانی»، حل پرونده هسته ای را اولین اولویت و اقدام دولتش تعریف کرد ... این یک قمار بسیار بزرگ است ... ما نمی دانیم، آیا (روحانی) می تواند، توافقی را که برای ما قابل پذیرش باشد به رهبر ایران و تندروهای داخلی بقبولاند یا نه؟ ولی او، بهترین موقعیت برای حل مسالمت آمیز یکی از بزرگترین مشکلات جهان را نمایندگی می کند.

اگر او پیشنهاد مناسبی به ما بدهد، ما باید بپذیریم و امیدوار باشیم که بتوان؛ بر این اساس، بر سر دیگر رفتارهای دردسرساز ایران، مانند دفاعش از گروه های تروریستی به توافق برسیم. ما باید سریعتر اقدام کنیم نه به این دلیل که خودمان نیاز به این کار داریم، بلکه به این دلیل که او نیاز دارد»[12].

• چهارم: در اسفندماه، «ری تکیه» در سندی که برای «شورای روابط خارجی» تهیه کرده بود، به بحث درباره چگونگی ترویج استانداردهای ادعایی حقوق بشری در ایران؛ پرداخت. بخشی از این سند، بدلیل اینکه توصیه هایی به نهادهای مسئول سیاست خارجی آمریکا بود، محرمانه باقی مانده بود و تنها بخشی از آن؛ چاپ شد.

وی در این سندغیر رسمی[13] که "سند نوآورانه 43" و با نام: "چگونگی ترفیع حقوق بشر در ایران"، معرفی شده بود، توصیه کرد که انگیزه های حقوق بشری «روحانی» که در تبلیغات اش مطرح شده بود؛ تست شود. وی نوشت: «بعنوان یک نامزد انتخاباتی، «روحانی» فقط از پیگیری یک رویکرد متفاوت در موضوع هسته ای صحبت نکرد، بلکه از کاهش سرکوب نیز سخن گفت ... از زمان انتخابش تا بحال، «روحانی» شماری از زندانیان سیاسی را آزاد کرد و همچنان، سخن گفتن درباره لزوم "افزایش آزادی" را ادامه داده است. ولی این خیلی سخت است که مشخص شود، این مواضع، صرفاً ژست های عمومی هستند یا نشانگر یک "تعهد واقعی"؛ برای بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران است. نیاز است که انگیزه های روحانی تست شود»[14].

 

• پنجم: فروردین 1393 ه.ش، «المانیتور» بار دیگر، چگونگی روند تخلیه انرژی حاصل از پیروزی های هسته ای در عرصه سیاست داخلی ایران را تشریح نمود. این پایگاه تحلیلی ضمن یادآوری حمایت های اصلاح طلبان از «روحانی» به دولت، با عنوان این مسئله که مادام درگیری «روحانی» با موضوع هسته ای، وی در مورد تنش های داخلی، با احتیاط روبرو خواهد شد؛ به انتقادات رو به تزاید افراطیون اصلاحات درباره عملکرد «روحانی» در داخل، پاسخ داد. بنابر این، این دست تحلیل گران غربی، انتظار دارند که با تثبیت بیشتر تفکر «روحانی» در سیاست خارجی، رفته رفته و گام به گام، در حین یک فرآیند منطقی؛ تغییرات در عرصه های داخلی نیز روی دهد.

«المانیتور» می نویسد: «یکی از عواملی که در پیروزی «روحانی» نقش بازی کرد، چنانکه ما نیز پیش از انتخابات پیش بینی کرده بودیم؛ حمایت قاطع «محمد خاتمی» - رهبر اصلی جنبش اصلاحات ایران- از کاندیداتوری وی بود ... «روحانی» که بیشتر یک "میانه رو مذهبی"، متعلق به اردوگاهی که در عمل «هاشمی رفسنجانی» آن را رهبری می کند، بشمار می رود تا یک اصلاح طلب؛ در دوران انتخاباتی، بسیاری از خواسته های جناح اصلاح طلب، از قبیل آزادی بیان، از میان بردن فضای امنیتی در جامعه و نیز آزادی «موسوی» و «کروبی» را منعکس می کرد. بسیاری از ناظران معتقدند که "یکی" از عوامل پیروزی خیره کننده «روحانی» در دور اول، این بخش از مبارزه انتخاباتی وی بوده ... «روحانی»، علیرغم اینکه در جریان مبارزات انتخاباتی اش، قول داده بود که برای آزادی زندانیان سیاسی، بخصوص «موسوی» تلاش کند؛ این روز ها، سکوت کامل اختیار کرده است. برخی ناظران در ایران، معتقدند که مادامیکه «روحانی»، درگیر برنامه عظیم حل مشکل هسته ای ست؛ جبهه جدیدی باز نخواهد کرد»[15].

 

• ششم: «حسین باستانی» در تحلیلی که درباره حادثه اوین برای «BBC Persian» فرستاد، بخش دیگری ازاین سناریو را فاش نمود. وی با انتقاد به رویه منطقی «وزارت اطلاعات» در برخورد با اقدامات براندازانه و ضد امنیتی اپوزیسیون داخلی، نوشته بود: «روایت «وزارت اطلاعات» از واقعه، مشخصاً از آن جهت اهمیت دارد که نشان می دهد، این دستگاه؛ در ماجرای بند ۳۵۰ - و اساساً در ماجراهایی از این دست- در کجا ایستاده است. این وزارتخانه، از زمان روی کارآمدن «دولت یازدهم»، دستخوش تغییراتی نسبی بوده است، با این حال، مجموعه ای از رفتارهای این وزارتخانه در طول دوره جدید؛ نشان از ادامه روال (قبلی) داشته است. مواردی همچون، موضع گیری «وزارت اطلاعات» علیه دختران «میرحسین موسوی» ... یا ادامه تهدید خانواده برخی روزنامه نگاران خارج از ایران؛ از جمله همین رفتارها بوده اند ...

در زمانیکه عملکرد حقوق بشری ایران، با استناد به اقداماتی همچون صدور احکام اعدام یا زندان مورد انتقاد قرار می گیرد، مسئولان اجرایی یادآوری می کنند که قوه قضاییه؛ مستقل از دولت و بی اعتناء به دیدگاه های آن است؛ استدلالی که در کلیت، عاری از حقیقت نیست. اما به کارگیری همین استدلال، وقتی پای عملکرد "وزارت اطلاعات" در میان باشد، به سختی پذیرفتنی است. موضع این وزارتخانه، در مورد وقایعی از جنس ماجرای بند ۳۵۰ زندان اوین، در داخل و خارج ایران، "موضع رسمی دولت آقای روحانی" تلقی خواهد شد»[16].

• هفتم: 11 اردیبهشت ماه، «سوزان مالونی»[17] که از جمله کارشناسان ارشد در «انستیتو بروکینگز» و از دخیلان در تصمیم سازی های پشت پرده امور خارجی دولت «اوباما» است؛ به بررسی و تحلیل واقعه اوین پرداخت. مهمترین، بخش از گزارش طولانی وی، جمله پایانی آن بود، آنجا که گفته بود: «تست واقعی "رهبری روحانی"، این نیست که او بتواند یک "توافق پایدار هسته ای" را بدست بیاورد، بلکه این است که او بتواند؛ پیشرفت های خارق العاده سیاست خارجی خویش را در داخل کشور نیز به پیش برد»[18].

• هشتم: اما یکی از آخرین شواهد در این مورد که مورد بررسی «مشرق» قرار گرفته، گزارش اخیر «ری تکیه» در «روزنامه لس آنجلس تایمز» آمریکاست که توسط «پایگاه اطلاع رسانی شورای روابط خارجی» نیز بازنشر شد. وی در این تحلیل که بوضوح ناراحتی خود از سیاست های دولت «روحانی»، در عدم همراهی با تنش آفرینی های غیرقابل توجیه افراطیون اصلاح طلب را نشان داد؛ تلویحاً این پیام را فرستاده که استمرار این روند، احیاناً به این موضوع منجر خواهد شد که آمریکا میوه اصلی توافق هسته ای را در حضور یک دولت تماماً رفورمیست و اصلاحاتی بچیند.

«لس آنجلس تایمز» در این تحلیل که با عنوان: "مفهوم "چانه زنی های نامطلوب" روحانی، برای ایران و غرب چیست"، منتشر گردید، می نویسد: «مسئله ناخوشایند برای ایران این است که ممکن است، در خصوص برنامه هسته ای اش، نتواند به توافقی دست یابد؛ در حالیکه می داند به چنین توافقی نیازمند است. طبقه حاکم بر «جمهوری اسلامی»، واقف است که تکیه بر قدرت داشتن آنان، منوط به رشد اقتصادی پایدار است و این نیز؛ وابسته و نیازمند به حل مسئله هسته ای این کشور است. اما حاکمان ایران، هنوز می خواهند از قدرت هسته ای، بعنوان یک اهرم فشار استفاده کنند. چنین به نظر می رسید که اینبار، «جمهوری اسلامی» متفاوت عمل می کند. جهان نیز امیدوار بود که انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 ه.ش ایران، پرده ای بر روی انتخابات جنجال برانگیز 88 بیفکند؛ چرا که در این حضور دوباره، نیروهای "میانه رو" که از ریاست جمهوری، محروم مانده بودند، با جایگزین شدن «روحانی»؛ سرانجام به قدرت رسیدند ... نظام حاکم در ایران، به همان اندازه که از حضور معترضان در خیابان ها دچار چالش شد، از "اصلاح طلبان چپ گرا" نیز به همان میزان ضربه دید؛ چرا که بسیاری از آنان ترجیح دادند، تا خود را از حاکمیت جدا کنند ... آیت الله «خامنه ای» در خطابه ها و سخنرانی هایش، به صراحت اعلام کرد که هرگونه انتقاد از انتخابات 88، فتنه انگیزی و همراهی با فتنه است. همفکران راست گرای رهبر ایران، این حکم وی را تحسین کرده و سیاستمداران میانه رویی چون «حسن روحانی» نیز، آن را پذیرفتند ...

 

دولت «روحانی»، سوابق حقوق بشری ایران را بهبود نبخشید ...آنها، خواستار یک توافق هستند اما در عین حال نیز، مایل به حفظ بخش اعظم زیر ساخت های هسته ای ایران می باشند. و درست به همین دلیل است که نتیجه انتخابات 88 ممکن است، دورنمای یک توافق کنترل تسلیحاتی موفقیت آمیز را به خطر بیندازد. یک راه حل پایدار برای مسئله هسته ای ایران، در نهایت؛ نیازمند آن است که یک "حکومت اصلاح طلب" در قدرت باشد. جوهره جنبش اصلاحات، مبتنی بر آن بود که با تقویت نیروهای دموکراتیک در داخل کشور، روند تنش زدایی در خارج از مرزها تسریع یابد. اصلاح طلبانی همچون «محمد خاتمی»، رئیس جمهور پیشین ایران، از برتری و هژمونی منطقه ای صحبتی به میان نیاوردند؛ بلکه از سیاست حسن همجواری سخن گفتند. همچون ]آیت الله[ «خامنه ای» که اخیراً هولوکاست را مورد تردید قرار داد ... آنها هولوکاست را زیر سئوال نبردند اما در عوض؛ از حرکت، فرای خصومت های تغییر ناپذیر سخن به میان آوردند. تمرکز اصلاح طلبان بر فرایند لیبرال سازی داخلی، باعث شده تا آنان، خواسته های جامعه بین الملل را بپذیرند. یک جنبش اصلاحات در رأس دولت، شاید قادر باشد که (نظام ایران) را به سمت پذیرش محدودیت هایی معنادار بر برنامه هسته ای ایران؛ ترغیب کند اما بعید است؛ شاهد این امر باشیم که «روحانی»، قصد و یا حتی تمایل این را داشته باشد که چنین اقدامی را صورت دهد»[19].