مرزهای استان سیستان و بلوچستان سالها است که با پدیده باندهای قاچاق انسان روبهرو است. فرقی نمیکند این مرزها شرقیترین نقطه باشد یا غربیترین؛ نقاط کور مرزهای ایران جولانگاه خوبی است برای قاچاق کردن انسانها.
به گزارش عصرهامون، یک بار 15 نفره با پژو 405 میروند سفر و تفریح اما پیکنیک نمیروند؛ این شیوه عجیب مهاجرت غیرقانونی به استان سیستان و بلوچستان است و فقط هنگامی دیده میشوند که تصادفهای مرگبار آنها را زودتر از آنچه باید از ماشین بیرون میکشد. خبرهایی از تصادف جادهای خودروهایی که بیشتر از 12نفر سرنشین دارند معمولا تعجب مردم را برمیانگیزد که چرا و چگونه میشود این همه آدم را در یک ماشین جا داد؟ انجام اینکارها معمولا زیرنظر یک شبکه با هدایت یک سرگروه که یک قاچاقچی حرفهای است انجام میشود. مرزهای استان سیستان و بلوچستان سالها است که با پدیده باندهای قاچاق انسان روبهرو است. فرقی نمیکند این مرزها شرقیترین نقطه باشد یا غربیترین؛ نقاط کور مرزهای ایران جولانگاه خوبی است برای قاچاق کردن انسانها. مهاجرت بیرویه اتباع کشورهای خارجی به ویژه افغانستان، پاکستان و عراق به ایران طی سالهای اخیر، مشکلاتی را به وجود آورده و بی تدبیری برخی مسوولان امر و ضعف قوانین موجود امروز به پیدایش معضلات بسیاری از جانب اتباع خارجی منجر شده است به نحوی که اینک کنترل و مهار آن فارغ از صرف وقت و هزینههای سنگین به برنامهریزیهای کارشناسی و عملیاتی نیاز دارد. در واقع مهاجرت وسیع افغانها به ایران قدمتی به عمر جمهوری اسلامی دارد. موج اولیه این مهاجرت، پس از اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی صورت گرفت. در این دوران مهاجران در شهرهای مختلف ساکن شدند و در کنار سایر مردم زندگی کرده و از بسیاری از حقوق و مزایا برخوردار بودند. به نظر میرسد که ایران با چنین رویهای مستعد مهاجرپذیری از کشورهای خارجی باشد و شاید وجود مرزهای گسترده آبی و خاکی با کشورهای همسایه، ارزان بودن نیروی کار خارجی و سوء استفاده برخی کارفرمایان در جایگزینی اتباع بیگانه به جای نیروهای جوان جویای کار و فارغ التحصیلان از مهمترین علل افزایش حضور مهاجرین خارجی در کشورمان به شمار آید. در کنار مسائل گفته شده آنچه بیشتر از همه مشکلساز بود. ورود و حضور غیرقانونی گروه وسیعی از افغانها در ایران بود که پیامدهای بسیاری در حوزه اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی ایجاد کرد. در ادامه برخی از این پیامدها را مرور میکنیم.
علت ورود مهاجرین چیست؟ بیشتر مهاجرین خارجی از کشورهایی هستند که از شرایط مطلوب اقتصادی برخوردار نیستند و بر همین اساس در ازای دریافت کمترین حقوق و دستمزد و بدون بهرهمندی از مزایای بیمه حاضر به انجام کار میشوند به گونهای که این مساله امروز به عاملی برای تشویق کارفرمایان به استفاده از مهاجرین خارجی به عنوان نیروی کار ارزان قیمت مبدل شده است. فارغ از این مساله حضور اتباع خارجی غیرمجاز در کشورمان تنها به کشورهای همسایه عراق و افغانستان و پاکستان محدود نمی شود و کشورهای آذربایجان، بنگلادش و ترکیه را هم دربرمیگیرد. به گفته کارشناسان، اقامت این افراد 90 درصد برای کار است و غالبا در کلان شهرهایی همچون تهران، مشهد، اصفهان و شیراز مستقر هستند، این افراد که به صورت غیرقانونی با هدف کار در ایران و اشتغال در بخشهای خدماتی یا صنعتی از مرزهای استان سیستان و بلوچستان وارد کشور می شوند عمدتا از طریق قاچاقچیان به سایر استانهای کشور برای اشتغال منتقل و گاها در پی گزارشهای مردمی شناسایی و دستگیر می شوند.
آسیبپذیر شدن امنیت مناطق مرزی ورود و خروج غیرقانونی مهاجران، سبب پایین آمدن ضریب امنیت در مرزها میشود و مشکلات امنیتی و سیاسی بسیاری برای کشور ایجاد میکند. علاوه بر این گسترش هرج و مرج در مرزها کنترل مرزها را دشوارتر کرده و دولت میبایست هزینه زیادی برای تأمین امنیت این مناطق بپردازد. مسئله دیگری که ورود و خروج غیرقانونی این مهاجران به دنبال دارد این است که اغلب این افراد مخفیانه و به صورت قاچاقی و غیرقانونی وارد ایران میشوند و مسئله قاچاق انسان را ایجاد میکنند. علاوه بر این، مهاجرت غیرقانونی به عنوان فعالیت سودآور مطرح میشود. مهاجرت غیرقانونی توسط باندهای تبهکار، سازماندهی میشود. باندهای مستقر در خارج، این کار را به یک فعالیت تجاری بسیار منطقی و منظم تبدیل کردهاند.
حاشیهنشینی از جمله تبعات منفی حضور غیرقانونی افغانها در ایران، گسترش حاشیهنشینی در شهرهای مختلف است. از جمله دلایلی که باعث شده آنها حاشیه شهرها را انتخاب کنند، وجود منازل مسکونی با اجارهبهای کمتر از نقاط مرکزی شهر، دور بودن از قوانین و مقررات سختگیرانه حاکم در مرکز شهر، اشباع نقاط مرکزی شهر از جمعیت و ... بوده است. اغلب این مهاجران به دلیل فقر به حاشیهنشینی روی آوردهاند که این امر نه تنها سبب ایجاد چشماندازهای نامناسب در شهرها میشود بلکه در این مناطق امکانات بهداشتی در سطح بسیار پایینی است که برای خود مهاجران نیز مشکلات بسیاری ایجاد میکند.
تغییر در ساختار و ترکیب جمعیت برخی از تبعات منفی حضور غیرقانونی افغانها ناشی از سبک زندگی متفاوت خانوادههای افغانستانی و ایرانی است. به عنوان مثال سن ازدواج در بین جوانان ایرانی بالا رفته، خانوادهها اغلب تمایل به داشتن یک یا دو فرزند دارند و علاوه بر اینها آمار طلاق در بین خانوادههای ایرانی بالاست. در مقابل اغلب افغانستانیها به ارزشهای خانوادههای مهاجر افغان، شاهد ازدواجهای زودهنگام دختران و پسران، گرایش به داشتن فرزندان بیشتر و منفی دانستن پدیده طلاق هستیم و در صورتی که روند حضور غیرقانونی مهاجران افغان کنترل نشود، ممکن است در سالهای آینده در ترکیب جمعیتی کشور مؤثر شود.
یکونیم میلیون نفر در ایران غیر قانونی حضور دارند گفته میشود در حال حاضر تقریباً یک و نیم میلیون نفر در کشور به صورت غیرقانونی ساکن هستند. اگر به این تعداد، مهاجران قانونی و مهاجران افغان ساکن در پاکستان را هم اضافه کنیم تعداد قابل توجهی خواهند بود که مسلماً در حل بسیاری از مسائل ایران افغانستان نقش مهمی ایفا خواهند کرد. البته در این مسیر نخبگان دانشگاهی و حوزوی افغانستانی که در ایران تحصیل کردهاند نقش مهمی خواهند داشت و با سازماندهی افغانها و ترغیب آنها برای بازگشت به وطنشان میتوانند نقش مهمی در تعیین سرنوشت خود ایفا کنند.