آیین های عزاداری سید و سالار شهیدان در دارالولایه سیستان/ سیاه پوشان حسینی با نوحه های "بحرطویل، جوش پاوکا و شنستکا" ذکر مصیبت می کنند

محمدعلی ابراهیمی پژوهشگر میراث فرهنگی و کارشناس مردم شناسی در گفت و گو با خبرنگار عصرهامون بیان کرد: آیین­ های سوگواری در منطقه سیستان همانند سایر نقاط کشورمان مدتی قبل از فرا رسیدن ماه محرم شروع می شود و می توان آن ها را به سه بخش آیین های قبل از محرم، ماه محرم و بعد از محرم تقسیم بندی کرد.

وی ادامه داد: مراسم از چند روز قبل ازماه محرم آغاز می ­شود تا پایان روز عاشورا با مراسم شام غریبان ادامه دارد و در اربعین حسینی نیز به اتمام می­ رسد، از روز اول محرم از عزاداران با چای و شربت پذیرایی و در روز هفتم به یاد حضرت علی اصغر(ع) در بین عزاداران شیر توزیع می شود.

کارشناس مردم شناسی اظهار کرد: آماده سازي مساجد، حسينيه ­ها و تكايا از ۱۰ روز قبل از رسيدن ماه محرم با شور و حال خاصي آغاز مي شود، غبارروبی و عطرافشانی اين اماكن مقدس، نصب علم و پارچه های سبز و سياه و قرمز، پارچه نوشته های ويژه محرم و شهادت امام حسين (ع) و شست و شوی ظروف براي پذيرایی از عزاداران حسيني از جمله برنامه هاي پيش از شروع ماه محرم است.

ابراهیمی عنوان کرد: بيشتر مردم روستا با نصب پرچم مشكي و سبز مزين به نام امام حسين (ع) بر سر درب منازل خود عشق و ارادت شان را به سرور و سالار شهيدان نشان مي دهند، پرهیز از برگزاری آیین های جشن و ازدواج در دو ماه عزا، خرید نکردن لباس نو و انجام ندادن کارها و اقدامات غیر ضروری بویژه در روزهای نهم ودهم محرم از دیگر آداب این قوم است.

 

مشعل گردانی، گلدسته‌گردانی، چاوشی، روضه خوانی و اطعام عزاداران در سیستان

وی گفت: یکی از اولین کارهایی که در سیستان در ایام محرم انجام می شد مشعل گردانی بود در گذشته که برق و نور کافی وجود نداشت مردم روستا برای تامین روشنایی با استفاده از هیزم آتش روشن ونور مسجد ومحل عزاداری را تامین می­ کردند، گاهی نیز تعدادی از جوانان مشعل های افروخته را در کوچه ها همراه با گلدسته­ ها در کنار چاووش خوان می گرداندند و شروع سوگوارهای محرم را اطلاع رسانی می­ کردند.

پژوهشگر میراث فرهنگی بیان کرد: عزاداری ماه محرم در سیستان با برگزاری مراسم گلدسته‌گردانی در روستاهای قدیمی منطقه آغاز می شد، این مراسم نمادی از آغاز قیام امام حسین(ع) است، سیستانی‌ها در شب نخست ماه محرم در بسیاری از روستاهای قدیمی مراسم مشعل و چراغ یا گلدسته روشن می‌کنند و حسینیان به نماد آغاز قیام امام حسین(ع) این گلدسته‌ها را در روستا می‌گردانند.

ابراهیمی ادامه داد: چه‌وشی یا چاوشی یکی دیگر از سنت‌های مردم سیستان در ماه محرم است، بدین گونه که تنی چند از بزرگان و پیر غلامان خوش صدا پس از اذان مغرب و عشا با صدای حزن‌انگیز و با حرکت در کوچه‌ها و معابر روستا، بام منازل، حسینیه و مساجد رفته و با خواندن اشعار و مراثی مردم را برای تجمع در حسینیه و مسجد دعوت می‌کنند و در واقع نوعی فراخوان برای شروع عزاداری است.

وی افزود: در تمام حسینیه ها مردان و پسران در دسته­ های سینه زنی و زنجیرزنی حضور دارند و بانوان در پشت هیئت­ها حرکت می کنند، آنها علاوه بر شرکت در مجالس حسینیه ها و مساجد، خود نیز مجالس ویژه در منازل برگزار می کنند که به آن روضه خوانی می گویند.

کارشناس مردم شناسی عنوان کرد: انواع روضه در سیستان وجود دارد روضه حضرت زهرا، روضه طفلان مسلم، روضه بی بی زینب(ع) بی بی سه شنبه و... در سیستان مکان زیارتی برای بانوان به نام "بی بی دوست" وجود دارد که برخی بانوان سیستانی در روز تاسوعا و ظهر عاشورا نذورات خود را در این مکان ادا می کنند.

ابراهیمی بیان کرد: در بین سیستانی­ها علاوه بر اینکه غالب لوازم و تجهیزات مورد نیاز تعزیه خوانی از محل نذورات مردمی تهیه می شود، غذای هیات ها و اطعام مردم به خصوص نیازمندان نیز از طریق همین نذورات وکمک های مردمی تهیه می گردد بدین گونه که هر وعده اعم از شام یا ناهار بانی وبانیانی دارد که از گذشته های دور مرسوم و معروف است و مسئولیت آن را پذیرفته است.

نامگذاری دهه اول محرم با نام شهدای عاشورا

وی تصریح کرد: علاوه بر تعزیه یا شبیه خوانی که در هر روز به نام یکی از یاران سالار شهیدان و شهدای مظلوم کربلا اجرا می شود، سیستانی ها از گذشته های دور هر یک از روزهای دهه نخست ماه محرم را به نام و یاد یکی از اهل بیت و یاران امام حسین (ع) گرامی داشته و عزداری می کنند.

پژوهشگر میراث فرهنگی اظهار کرد: مثلا روز چهارم محرم که به عزاداری حر نام گذاری شده مردم همراه با برگزاری مجالس عزا، نذورات خود را نیز در قالب غذاهای گرم تهیه و بین عزداران توزیع می کنند، روز پنجم به نام فرزندان حضرت زینب (س)، روزهای ششم تا هشتم به یاد حضرت قاسم و حضرت علی اکبر(ع)، نهم به نام حضرت ابوالفضل و دهم به نام و یاد سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، عزاداری می شود.

پخت حلیم یا غلور و شله زرد محلی

ابراهیمی بیان کرد: یکی از مهمترین آداب و سنت های مهم مردم سیستان در دهه اول محرم به خصوص در روزهای نهم و دهم این ماه، اربعین و روز چهل و هشتم پخت و توزیع حلیم و غلور زابلی است، گرچه حلیم سالهای کوتاهی است که در بین مردم سیستان جا باز کرده اما پخت غلور در ایام سوگواری ابا عبدالله الحسین (ع) قدمتی چندصد ساله دارد.

وی ادامه داد: این غذای نذری با همکاری گروهی از عزاداران از شب برروی دیگ های بزرگ روی آتش پخته و تا اذان صبح کار هم زدن آن انجام می شود، در همان ابتدای صبح که سیستانیان برای اقامه نماز از خواب برمی­خیزند، غلور نذری نیز درب خانه­ ها توزیع تا به عنوان صبحانه بتوانند میل کنند.

برپاکردن دسته عزاداری و سینه زنی

کارشناس مردم شناسی اظهار کرد: در دارالولایه سیستان هر محله دسته عزاداری مخصوص به خود را دارد که غالبا به نام مسجد همان محله نامگذاری می‌شود و در این ایام عزاداران به یاد امام حسین(ع) بر سر و روی خود گل می‌مالیدند، در جلوی هر یک از دسته ها پرچم­ها و علامت‌های سیاه و سبز و پارچه نوشته ­ها علاوه بر نصب نشان­های عمومی عزا و ماتم، در صف نخست بزرگان محل، سالخوردگان و معتمدین و سپس مردان و پسران و کودکان سینه زن و پس از آن زنجیرزنان حرکت می کنند ودر ادامه گاها بانوان نیز حضور دارند.

ابراهیمی اظهار کرد: سینه زنی در سیستان معمولا به صورت ایستاده و نشسته انجام می شود، در نوع ایستاده که گروه عزادار ثابت و در صف های دو ستونه مقابل نوحه خوان ایستاده، متناسب با نوع مداحی آرام سینه می زدند و یا در حالت دایره­وار حلقه زده و در حالیکه دست روی شانه یکدیگر داشتند، عقب و جلو رفته و دوره نوحه خوان می چرخیدند و با حرارت بیشتری برسینه ضربه می زدند یا طریقی دیگی با نام جوش پوکا این کار را انجام می دادند.

وی افزود: همچنین سینه زنی به صورت نشسته که در سیستان به «سینه شٌنَسٌتَکا یا سینه سه ضرب معروف» است و قدمتی دیرینه دارد. در آغاز حركات اين سبك سينه زني، عزاداران با كوبيدن دست برروي زمين معتقدند كه زمين را به شهادت مي‎گيرند به اين معنا كه «اي زمين تو شاهد باش ما عزادار خاندان عصمت و طهارت(ع) هستيم» سپس برروي زانو بلند شده و سينه مي‎زنند و رفته رفته با شور و هيجان بيشتر دست‎ها به سينه كوبيده شده و جمعيت عزادار يك صدا حسين حسين گويان بر سر و سينه و زانو مي زنند.

پژوهشگر میراث فرهنگی اظهار کرد: دراین نوع سینه زنی عزداران در صف هاي منظم نشسته و خواندن اشعار و مراثي معروف به "بحرطويل" كه حاوي مضامين حماسي و مذهبي در بزرگي و جنگاوري و حق بودن لشكر فرزند پيامبر (ص) و يارانش است انجام مي شود و در زمان دم نوحه يا واگفت سينه زناني كه رو به روي هم بر روي زانو نشسته‎اند بر زانو مي زنند و با اين حركت شدت افسوس و حسرت خود از شهادت سالار شهيدان و ياران با وفايش را نشان داده و تکرار می کنند: "یا حیدر صفدر ای شیر غضنفر".

ابراهیمی اظهار کرد: اين سبك خاص سينه زني تمامي مردم حاضر در مسجد و حسينه و تكيه اعم از زن و مرد و پير و جوان را به شور مي رساند و همه يك صدا فرياد يا حسين و يا عباس و يا ابوالفضل سر مي دهند و به ياد مظلوميت سرور و سالار شهيدان ضجه مي زنند.
 
انتهای پیام/